Jannah Loontjens – Als het over liefde gaat

Jannah Loontjens opent haar literaire pelgrimage in Umbrië met een citaat van Frida Vogels: “Waarom ik dit opschrijf? Niet om mijn hart te luchten. Nee. Om er iets van te begrijpen.” Niet toevallig begint zij met dit citaat. De aanleiding voor de wandeltocht die zij onderneemt met haar vriend Jamal is Frida Vogels. Zij woont al decennialang in Italië en staat erom bekend alle contact met pers of met lezers te mijden. Als liefhebber (fan, bewonderaar) voel je juist bij het lezen van haar werk de behoefte nog meer in haar nabijheid te komen.

 

Loontjens durfde het aan haar te schrijven. Zij kreeg antwoord. Vogels zag niets in een ontmoeting of een gezamenlijke wandeling. Wel stuurde zij kopieën van aantekeningen die zij maakte tijdens een wandeling langs dorpen in Umbrië, in 1968. Loontjens besluit deze wandeling te volgen aan de hand van de aantekeningen en hier verslag van te doen. Het is een fascinerend boek geworden, maar ik ben bevooroordeeld. Alles wat over Frida Vogels wordt geschreven wil ik lezen.

 

Het citaat hierboven zegt iets over Frida Vogels en zeker ook iets over Jannah Loontjens. Het schrijverschap van Vogels is een zeer nauwkeurig zoeken, tasten en uitproberen. Zij beschrijft exact haar dagelijkse omgang met de wereld om haar heen, haar relatie met haar partner Enzo en met haarzelf. Zij probeert zo eerlijk mogelijk te zijn en is er dus zeker niet op uit om literatuur te schrijven. Wat Loontjens met haar wandeltocht bereiken wil is misschien dichter bij haar idool komen. Maar wat zij ook tracht is om met eenzelfde nauwkeurigheid haar eigen ervaringen te noteren, ”om er iets van te begrijpen.”

 

Loontjens ziet overeenkomsten tussen haarzelf en Vogels, met name in de omstandigheden waarin zij opgroeiden: gescheiden ouders, een vader met vijf kinderen, wonen bij de moeder en veel moeten verhuizen. Haar relatie met Jamal en de manier waarop zij nu in het leven staat, zijn anders dan bij Vogels. Mooi is hoe zij tijdens de tocht de verschillen met Jamal beschrijft. Zij wilde het liefst onvoorbereid op weg gaan. Jamal houdt er meer van vooraf iets te plannen. Wanneer zij om de weg te zoeken haar telefoon raadpleegt, voelt zij zich meteen schuldig. Jamal heeft hier geen last van. Hij loopt in de zon en heeft ook geen last van de hitte. Zij zoekt telkens de schaduw op. Liever neemt zij een schaduwrijk, maar zwaar kronkelpad naar boven, dan de kortere, brede weg, die Jamal verkiest. Meestal vinden zij een compromis.

 

Soms beseft Jannah dat zij ongelijk heeft. Deze scenes – het gekissebis en dingen uiteindelijk aan elkaar toegeven – zijn grappig en lijken in niets op de krankzinnige ruzies die Frida met haar man heeft. Beroemd is de scene in het ziekenhuis. Zij moet aan haar knie worden geopereerd. Enzo wil haar komen opzoeken, Dit wil zij absoluut niet: geen afhankelijkheid, geen hulp van geliefden. Jamal vindt dit bizar, Jannah probeert het te begrijpen. Het afhankelijk willen zijn en zelf willen bepalen hoe je wilt leven herkent zij wel, maar ten koste van wat?

 

Loontjens ziet overeenkomsten in hoe zij zich gedragen in een sociale omgeving. Op 2 oktober 1954 schrijft Frida Vogels: “Ik heb geen conversatietalent en dat komt doordat de situatie van mijzelf in gesprek met een ander me zo in beslag neemt dat ik aan aandacht voor wat er gezegd wordt niet toekom.” Loontjens herkent zich hier in en geeft aan dat zij pas laat er overheen is gekomen, met hulp van iemand die imiteerde hoe zij overkwam op anderen. Frida Vogels had in zekere zin ook zo iemand. Han Voskuil portretteerde haar in zijn boeken als een zwijgzaam, teruggetrokken persoon: intelligent, sociaal onhandig en soms onbegrijpelijk.

 

Komisch is hoe Loontjens dergelijke vreemde gevoelens die zij als jonge vrouw had weet te verwoorden. Dingen moeten voor haar stap voor stap, in de goede volgorde gebeuren, als een wandeling. Zij kende de angst dat zij de volgorde van de dingen uit het oog zou verliezen. “Het was een angst die soms kon overslaan in een verlangen: laat mij maar gek worden, en laat iedereen het weten, als ik eenmaal als gek bekendsta, hoef ik niet meer zo mijn best te doen. Het leek me bevrijdend.”

 

Los van de wat zwaardere onderwerpen is Als het over liefde gaat ook gewoon een zeer goed leesbaar reisverslag, waarin kleine ergernissen, het ontlopen van toeristen en bijvoorbeeld het nemen van een verkeerde afslag mooi beschreven worden. Ooit heb ik ook in die omgeving gewandeld. Ik herkende de beschrijvingen van de stadjes waar zij doorheen kwamen. Het boek is gelukkig geen Frida Vogels imitatie geworden. Vooral lijkt mij Jannah Loontjens een veel toegankelijker en aardiger persoon dan Frida Vogels. Zij legt wel het werk van Vogels op een originele en speelse manier bloot. Voor mensen die het nog niet kennen, hoop ik dat het lezen van Als het over liefde gaat een aanleiding is om haar werk te gaan lezen.