De Franse Nobelprijswinnares Annie Ernaux is vooral bekend geworden door haar boek De jaren, waarin zij haar persoonlijke geschiedenis verbindt met de geschiedenis van Frankrijk vanaf het einde van de Tweede Wereldoorlog. Haar andere romans zijn dunner en gaan vaak over persoonlijke onderwerpen die zij ook behandelde in De jaren. In De plek is de hoofdpersoon een vrouw die opgroeide in een arm gezin uit de provincie en die terugblikt op het leven van haar vader.
De vrouw is lerares. Ze heeft examen gedaan op het lyceum in Lyon, een wereld die voor haar vader volstrekt onbekend is. Vlak na haar examen overlijdt haar vader en keert zij tijdelijk terug naar het stadje Y waar zij opgroeide. Liefdevol schetst zij de omstandigheden waarin haar ouders leefden en hoe zij tegen de wereld aankeken. Zij hadden een kleine winkel, annex kroeg en konden net het hoofd boven water houden. De verteller uit zich in het boek ook als schrijfster, die worstelt met haar onderwerp. Het lukte haar niet een roman te schrijven. Ze koos voor een andere vorm. “Ik zal de woorden, de gebaren, de voorliefdes van mijn vader en de hoogtepunten van zijn leven bijeenbrengen, alle objectieve tekenen van bestaan die ik ook gedeeld heb.”
Haar vader werkte als jongeman op een boerderij, voor kost en inwoning en een beetje geld: vijf uur opstaan, de hele dag werken en slapen in de stal op een stromatras. Later vond hij werk in een fabriek en ontmoette daar zijn vrouw. De eerste winkel, die zij kochten met geleend geld, was bescheiden, maar maatschappelijk een stap vooruit. Het werk was niet zwaar, maar al snel merkten zij dat hun klandizie voortdurend op de pof wilde kopen. Zij konden niet anders dan de mensen tegemoetkomen. Tot op het laatst was haar vader overdreven welwillend, zelfs onderdanig naar zijn klanten toe.
Naast de materiële verschillen tussen de dochter en de vader beschrijft Ernaux vooral mooi de verschillende wereldbeelden die de twee generaties scheidden. Haar ouders deelden nooit iets persoonlijks met een ander. Hun leven draaide om plicht en je houden aan uiterlijke normen; ze waren onderdeel van een collectief, waarbij ze zich voortdurend afvroegen wat de mensen van hen zouden denken. Zij leefden in een wereld waarin alles duur was en ze hadden een heilige verering voor voorwerpen. “Maar zij wilden dingen hebben om het hebben zelf, want ze wisten eigenlijk niet wat mooi was, waarvan je moest houden. Als mijn vader een bepaalde kleur of vorm moest kiezen, ging jij altijd af op wat zo de gewoonte is. Het idee dat je je zou kunnen omringen met dingen die je zelf een voor een uitgekozen hebt, kwam niet bij hem op.”
Het is begrijpelijk dat de vader zich niet kon inleven in het gedrag van zijn dochter. Zij koos voor zichzelf, las boeken die hij niet begreep en ging studeren. Zij sprak zelfs een andere taal, iets waar hij zeer verbaasd over was. Hij kon niet bevatten dat je Engels kon leren zonder in Engeland geweest te zijn. Hoewel De plek een roman is kun je het verhaal zonder meer lezen als een gevoelig portret dat Annie Ernaux van haar vader maakte. Tegelijkertijd is het boek veel breder dan dat. Het gaat over verschillen tussen generaties, over vooruitgang, sterfelijkheid, herinnering en weemoed.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten