Timothy Snyder is hoogleraar geschiedenis op Yale University. Hij schrijft vooral over recente Oost-Europese geschiedenis en over de Holocaust. Bloodlands: Europe Between Hitler and Stalin uit 2010 is een van zijn bekendste boeken. On tyranny is uit 2017 en is een dun boek, eerder een pamflet. Hij combineert zijn kennis over twintigste-eeuwse dictaturen met een analyse van de huidige tijd. Het boekje is een succes. Er is zelfs een grapic novel van verschenen. Door de oorlog in Oekraïne is wat er in staat niet achterhaald, wel staan er wat te veel open deuren in.
On Tyranny telt twintig hoofdstukken met evenzovele lessen. Ik vroeg mij na een paar hoofdstukken af voor wie hij dit boekje heeft geschreven. Hij schrijft heel toegankelijk en stelt soms dingen simpel voor. Ik denk dat hij een jong publiek voor ogen heeft. Ook verwijst hij vooral naar Amerika, en met name naar Trump, als hij het heeft over onze tijd. In latere hoofdstukken krijgt het boekje gelukkig meer diepgang. De algemene les is dat je als burger in een democratisch land er niet vanuit kunt gaan dat democratie een vast gegeven is. Het is een staatsvorm die je moet verdedigen. Je moet letten op aanvallen en deze tijdig pareren. Snyder verwijst in zijn betoog zowel naar het Derde Rijk als naar de Sovjet-Unie. Andere dictaturen of totalitaire staten als communistisch China noemt hij nauwelijks.
In onder andere de vierde les gaat hij in op ongemerkte, bijna vanzelfsprekende steun aan regimes of aan antidemocratische bewegingen door het overnemen van taalgebruik. Een winkelier uit Praag die tijdens de Sovjetbezetting een slogan als ‘Arbeiders aller landen, verenigt u’ op zijn winkel plaatst, zegt inhoudelijk niet iets schokkends. Het is een nogal loze uitspraak. Hij doet het misschien omdat hij bang is en geen moeilijkheden wil. Het is echter een teken van loyaliteit aan het regime. Hoe meer winkeliers dit doen, hoe meer diegenen die dit nalaten, in het nauw worden gedreven. Het benoemen van de aanwezigheid van joden in Europa als een Joods vraagstuk is bijvoorbeeld ook een stap op weg naar uitsluiting. Anderen gingen zich ook verdiepen in het ‘vraagstuk’ en namen het taalgebruik over. In de eenentwintigste eeuw proberen Trump en extremistische politici in ons land voortdurend hun terminologie als leidend naar voren te brengen, en slagen daar vaak ook nog in. De les is om tekens en hol taalgebruik te herkennen, hun symbolische waarde serieus te nemen en deze niet over te nemen.
In veel lessen laat Snyder zien dat tirannie niet kan ontstaan en bestaan zonder brede steun van de bevolking. In extreme mate geldt dit voor de medewerking aan de holocaust. Er was in alle lagen in de Duitse samenleving steun voor. De weg naar de Endlösung was geen anoniem proces, maar was zichtbaar voor velen. De massamoord begon met de inzet van Einsatzgruppen, gewone Duitse militairen die handmatig het moorden uitvoerden. Slechts weinigen weigerden en diegenen die weigerden kregen geen straf. De daders gingen mee in wat zij dachten te moeten doen onder deze extreme omstandigheden. Een van de dingen die Snyder zegt is, blijf het normale doen, ook in buitengewone omstandigheden.
Sommige lessen van Snyder zijn voor de hand liggend, maar ook interessant om er in onze tijd naar te kijken. Het geweldsmonopolie bij overheden laten klinkt logisch, maar in de VS bestaan er inmiddels vele particuliere ordediensten. Maak oogcontact en doe aan smalltalk. Dit kan het ijs breken tussen mensen met hele andere ideeën. Helaas gebeurt het in de VS (en ook in ons land) al te vaak dat onbenullige zaken waarover je van mening kunt verschillen uitgroeien tot ideologische conflicten. Verder waarschuwt hij om mensen kritisch te volgen die zeggen dat de waarheid niet bestaat. Meestal pleiten deze mensen juist voor een andere absolute waarheid. Tot slot houdt hij een mooi pleidooi om vooral te blijven kijken naar de geschiedenis. Deze herhaalt zich niet, maar er zijn wel parallellen te trekken. Hier wordt soms moeilijk over gedaan. Alsof je onze tijd niet mag vergelijken met de jaren dertig van de vorige eeuw. Waarom zou dat niet mogen? Er zijn verschillen en er zijn overeenkomsten. Wat deze zijn blijkt juist door vergelijking. Net als appels en peren, die je heel goed met elkaar kunt vergelijken.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten