Anne van den Dool - Vluchthaven

Anne van den Dool schrijft veel: recensies, essays, beleidsstukken, poëzie en meer. Ik kom haar naam steeds vaker tegen: in de NRC, Vrij Nederland, Poëziekrant, Awater, Tirade en in/op nog wel tien bladen en websites. Zij is ook actief binnen de bibliotheekwereld en schrijft visiestukken voor de KB en voor de OBA. Daarnaast heeft zij tijd over om romans te schrijven! Vluchthaven uit 2020 is haar tweede roman.

 

In Vluchthaven reist Hannah met de as van de overleden man van haar grootmoeder naar Indonesië. Het verhaal gaat over deze bijzondere man met een oorlogstrauma. Daarnaast is het een portret van de grootmoeder die de leegte die haar man achterliet maar moeilijk kan vullen. Tot slot gaat het verhaal over Hannah zelf, die in Indonesië de geest van haar grootvader zoekt en tegen haar eigen beperkingen aanloopt. In de roman denkt de hoofdpersoon veelvuldig na over wat het begrip geluk betekent. Zij ziet op Bali hordes jongeren hun vrijheid vieren en genieten van de geneugten van het eiland. Het lukt haar niet met hen in contact te komen. Zij wil het ook niet en voelt niets bij wat zij doen. Zij vraagt zich voortdurend af waarom haar grootvader (eigenlijk haar aangetrouwde grootvader) hier zo graag heen terug wilde. Het is een roman over culturele botsingen.

 

De spanning tussen wat Hannah voelt en wat zij nooit heeft gevraagd aan haar grootvader bouwt Van den Dool heel mooi op. Het gesprek dat Hannah eigenlijk zou willen voeren om dichter bij deze man te komen is niet meer mogelijk. De vraag is of dit tijdens zijn leven wel mogelijk was geweest. “Meer en meer vraag ik me af wat mij heeft doen denken dat hij dat masker voor mij zou laten zakken – voor mij, terwijl ik niet eens zijn biologische kleinkind was.” Het gaat haar deels om het begrijpen van het oorlogsleed dat hij heeft verzwegen. Het zwijgen kwam van twee kanten. Hij vertelde er nooit over en familieleden vroegen er nooit naar. Voor een ander deel gaat het over de cultuur, het land waar hij is opgegroeid en waar hij toch niet heen terug verhuisd is. Waarom niet? Hannah zegt zich te schamen voor het zwijgen. ”Waarom heb ik nooit een poging gedaan een vraag te stellen?”

 

Zij probeert hem te leren kennen door naar haar grootvaders land te gaan, en met een missie. Zij gaat er zijn as verstrooien. Van den Dool schakelt tussen de belevenissen op Bali en Lombok en de herinneringen en mijmeringen die Hannah heeft. Het huwelijk van haar grootouders was heel gelukkig. Haar oma zorgde op alle mogelijke manieren voor hem en leefde eigenlijk volgens zijn gebruiken en wensen. Hij verzamelde Indonesische kunst en zij aten altijd Indonesisch. In gesprekken die Hannah na zijn dood met haar oma heeft besefte zij meer en meer hoe verbonden haar oma met hem was. Hannah was aanwezig bij de dood van haar grootvader en sprak bij de begrafenis. Voor haar heeft hij veel betekenis. Om hem beter te leren kennen gaat zij vaak naar haar oma toe en praat veel met haar. Daarmee hinkt de roman een beetje op twee gedachten: het verdriet van de weduwe dat uitgebreid aan bod komt en de zoektocht naar de stief-opa, waar Van den Dool minder ruimte voor neemt. Misschien is dat ook wel de kracht. De man blijft een gesloten boek en Hannah gaat vooral op zoek naar zichzelf.

 

Vanaf het moment dat zij uit het vliegtuig stapt kan zij zich niet overgeven. De wereld waar zij instapt geeft haar geen aanknopingspunten, zoals zij die wel had in een land als Italië. Een vriendin van haar heeft vol enthousiasme verteld over Bali. Zij is iemand die overal op af stapt en meteen vrienden maakt. Hannah doet het omgekeerde. In een hostel kruipt zij in een hoekje, praat met niemand en is overdreven angstig haar rugzak, waar de envelop met as in zit, kwijt te raken. Uiterlijk is zij emotieloos, maar haar hoofd draait op volle toeren. “Ik zou me met open mond moeten verbazen over de taal, de kleding, de huidskleuren, maar niets doet me wat anderen continu zichtbaar emotioneert – ik loop alleen maar rond en kijk om me heen alsof de wereld niet echt is, maar alleen in filmvorm aan me voorbijtrekt.” Zij beschrijft de Westerse toeristen die hier geen enkele last van hebben, elkaar verhalen vertellen en de hele dag zichtbaar genieten. Hannah kan er niet met haar hoofd bij hoe dit toerisme valt te rijmen met de positie van de arme, lokale bevolking. Het zijn twee gescheiden werelden die toch afhankelijk van elkaar zijn.

 

De gedachten van Hannah worden naarmate de reis vordert steeds abstracter. Zij lijkt verder af te komen staan van de wereld waar zij nu in verkeert. Zij heeft onderzoek gedaan naar geluk. Hoe definieer je geluk? Het begrip heeft twee betekenissen: een gelukje dat je kortstondig toevalt en het langdurige geluk, het levensgeluk. “Hoe je geluk benadert, hangt maar helemaal af van de mate waarin je gelooft in toeval of het lot.” Even later denkt zij. “Wie vandaag de dag gelukkig is, heeft dat aan zijn eigen harde werken te danken, en hetzelfde geldt voor hen die in de put zitten.” Deze gedachten verbindt zij met vragen over ouder worden en langdurige liefde. Tegen de achtergrond van de culturele tegenstellingen die zij om zich heen ziet kun je gemakkelijk cynisch worden. Hannah - of Van den Dool - wordt dit niet, maar je kunt als lezer zelf je conclusies trekken.

 

Vluchthaven is een rijke roman, waarin Anne van den Dool in vloeiend taalgebruik een hoop thema’s aanroert: een oorlogstrauma, verschillende vormen van geluk, verdriet na een overlijden, culturele botsingen en een innerlijke zoektocht van de hoofdpersoon. Op een bepaalde manier komt Hannah nader tot haar grootvader in Indonesië. In dit land wordt zij geconfronteerd met haar eigen beperkingen, haar interne barrières. Je uiten in een andere omgeving dan die je gewend bent is niet altijd eenvoudig. Zij voelt zich ongelukkig in dit land. “Hij heeft het geluk al die tijd misschien beter begrepen dan ik: hij heeft geweten dat het geen zin heeft tegen beter weten in het plezier van anderen op te zoeken, omdat het niet jouw plezier hoeft te zijn.”

 

Tot slot rest er nog één vraag. Wat voor vogel siert het omslag? Het is een negentiende-eeuwse prent van John Gerrard Keulemans en de vogel is een scharrelaar, maar wat voor scharrelaar?