zaterdag 22 februari 2020

Friedrich Durrenmatt – De rechter en de beul

Friedrich Dürrenmatt (1921-1990) was een Zwitser. Hij schreef veel toneelwerk en was sowieso nogal productief. Een van de genres die hij beoefende was dat van de misdaadroman. Maar hij oversteeg het genre. In zijn misdaadverhalen zijn goed en kwaad niet zo strikt gescheiden - de grootste vijand is soms de eigen politiebureaucratie - en hij liet veel toeval toe bij de oplossing van een zaak. Der Richter und sein Henker (1952) is een van zijn bekendste misdaadromans. Ik kende het werk van Dürrenmatt niet, maar hij schijnt een geliefd schrijver te zijn geweest bij scholieren. Ik denk dat dit komt omdat zijn boeken vlot leesbaar zijn, en niet al te dik. 

In De rechter en de beul wordt politieman Schmied vermoord. Een lokale agent treft de auto met dode man aan op een weg nabij een klein Zwitsers dorp. Wat meteen opvalt is de stunteligheid van de agent. De plaats delict wordt niet afgezet of onderzocht. Hij rijdt daarentegen in de auto van de dode man, die hij laat zitten waar hij zit, naar een ander dorp. Hij komt zelfs in een file terecht. De oude commissaris die de zaak moet onderzoeken is Bärlach, Hij handelt even onprofessioneel als de agent. Hij lijkt zich zelfs weinig voor de zaak te interesseren. Iets wat de ambitieuze inspecteur Tschanz, die hem helpt bij het onderzoek, mateloos irriteert.

Al snel valt de verdenking op een rijke dorpsgenoot die op zijn kasteel regelmatig feesten organiseert. Schmied bezocht deze bijeenkomsten, maar onder een andere naam. Het onderzoek kabbelt eerst rustig voort, maar krijgt later in het verhaal een paar spectaculaire versnellingen, waar ik verder niets over zeg. Leuk is dat Dürrenmatt de lezer goed op het verkeerde been zet, zowel in het verloop van de zaak als met de stijlmiddelen die hij hanteert. Het vreemde gedrag, de incompetentie van Bärlach kun je lezen als een parodie op het genre van de misdaadroman. Later blijkt dit gedrag precies in het verhaal te passen.

Er zitten wat onvolkomenheden in het verhaal. Een van de verdachte is een oude bekende van Bärlach. In een ontmoeting vertelt de man hoe zij elkaar ontmoet hebben, alsof zijn gesprekspartner dat niet weet. Deze scène doet nogal Suske-en-Wiske-achtig aan: ik zal je krijgen, jij schurk, die toen wij jong waren mij eens het volgende vertelde… En dat twee pagina’s achter elkaar. Of, misschien is deze passage als parodie bedoeld, dat zou kunnen.

Grappig is de ondervraging van een schrijver. Hij voelt zich als verdachte niet serieus genomen. “U acht mij niet tot moord in staat?’ vroeg de schrijver kennelijk teleurgesteld. ‘Nee’, antwoordde Bärlach droog, ‘u niet’. De schrijver kreunde: Daar hebben we het weer. Schrijvers worden in Zwitserland bedroevend onderschat!”

Het verhaal heeft geen logische opbouw en het toeval speelt een belangrijke rol. Dat maakt het verhaal juist verrassend. Het eindigt met een mooie ontknoping en sommige toevalligheden blijken achteraf niet zo toevallig. Tot slot voegt Dürrenmatt wat beschouwingen over gerechtigdheid toe, die het verhaal meer diepgang geven. De rechter en de beul is een zeer vermakelijke roman. Ik heb nog twee boeken van Friedrich Dürrenmatt klaar liggen die ik snel ga lezen.

Geen opmerkingen: