Ik ken het werk van Renate Dorrestein niet zo goed. In een grijs verleden heb ik wel eens een roman van haar gelezen, maar daar staat mij niets meer van bij. Op zoek naar een boek over schrijven stuitte ik op Het geheim van de schrijver uit 2000. Onder de motorkap van het schrijverschap bevat dit boek, samen met De blokkade uit 2013. In het eerste boek legt zij haarscherp uit hoe zij als schrijver te werk gaat en waar beginnende schrijvers op moeten letten bij het schrijven van een verhaal. In het tweede probeert zij te achterhalen waarom zij niet meer in staat is een boek te schrijven. Dit onderzoek leidt onvermijdelijk naar de zelfmoord van haar zus.
Voor Dorrestein was schrijven haar levensvervulling. Zij kon zich niet voorstellen iets anders te moeten doen. Maar de betekenis van schrijven weet zij goed te relativeren, wanneer een vriendin van haar ongeneeslijk ziek is en zegt: “En wat hebben we nu aan al die boeken van jou?” Het is een vraag die vaker opdoemt en een die haar vader voor haar verzweeg. “Of ik soms dacht dat iemand anders er een steek mee opschoot dat ik de hele dag over niet-bestaande mensen en hun niet-bestaande problemen zat na te denken.” Zij vindt het de sterkste vraag die iemand aan haar kan stellen. In Het geheim van de schrijver probeert zij hem te beantwoorden.
Zij vertelt veel over haar eigen praktijk van lesgeven en haar ontmoetingen met aspirant-schrijvers. Geestig, vlot een kundig behandelt zij onderwerpen als de plot, perspectief, emoties en de opzet van een verhaal. Zij is door schade en schande wijs geworden heel stellig. Er bestaat slechts één soort plot en die gaat altijd over een conflict. Dat is al zo sinds de oude Grieken verhalen op papier hebben gezet. Een ander dogma is dat een verhaal toe moet werken naar een climax, waarna de afwikkeling volgt. Het middenstuk kun je schrappen. Opmerkelijk is hoeveel beginnende schrijvers verdwalen in eindeloze zijpaden en uitweidingen die niets met het conflict te maken hebben. Schrappen, schrappen, schrappen is haar devies. Goed is hoe Dorrestein laat zien hoe zij zelf vaak geworsteld heeft om een goede vorm te vinden. Ze geeft vele voorbeelden uit haar romans. Ik werd terloops verleid om mij te gaan verdiepen in haar werk.
Een bekende valkuil die zij behandelt hangt samen met de relatie fictie-werkelijkheid. Waargebeurd kan interessant zijn, maar “ ‘echte’ gebeurtenissen maken nog geen ‘echt’ verhaal.” De werkelijkheid is meestal te saai en te chaotisch. Het gaat er juist om een verhaal levensecht en meeslepend te laten zijn. Dit is anders dan waargebeurd. Het mooie van al deze en meer adviezen is dat er uiteindelijk toch geen regels blijken te zijn. Grote schrijvers staan boven de wet, houden zich soms helemaal niet aan alle regels en schrijven toch de meest prachtige boeken. Maar dit is iets wat beginnende schrijvers eigenlijk niet mogen weten. J
Het tweede boek in deze bundel De blokkade gaat zoals de titel al aangeeft over het writer’s block. Aan het eind van Het geheim van de schrijver probeert Dorrestein te achterhalen wat inspiratie is. Waar haalt de schrijver verhalen vandaan? Wat is schrijftalent? De vraag naar waar inspiratie vandaan komt wordt vaak gesteld. Zij antwoordt dan vrolijk: “Tsja, wist ik het maar, dan ging ik elke dag mijn portie halen.” Maar door de blokkade is alle inspiratie plotseling verdwenen. Zij ontwikkelt tot haar eigen verbazing zelfs een uitgesproken hekel aan het schrijven. Het is wel een bevestiging dat je als schrijver uiteindelijk weinig greep hebt op je eigen schrijfproces.
Nu zij vastzit in deze blokkade worden de vragen naar haar schrijverschap meer urgent. Hoe komt een roman tot stand? Zij kan er eigenlijk geen bevredigend antwoord op vinden. Dorrestein leest veel over het writer’s block, spreekt met deskundigen en neemt ons mee in haar zoektocht. Zij leert trucjes die niet blijken te werken en krijgt verklaringen te horen die niet op haar van toepassing zijn. Een writer’s block kan eigenlijk door van alles veroorzaakt worden: te weinig talent, te veel talent, weinig succes, veel succes, enzovoorts.
Zij spreekt met een aantal psychologen en zelfs neurologie zou een oplossing kunnen bieden. Uiteindelijk ziet zij in dat writer’s block een misleidende term is. “Heeft een schrijfblokkade überhaupt wel iets met schrijven te maken? Pas dan komt er een uitkomst in zicht. Haar onderliggende problemen uitten zich via het schrijven, maar zij staan er in feite los van. Haar zus pleegde als jonge vrouw zelfmoord, meer en meer gaat in het in het boek over dit gegeven. Dorrestein schreef erover in Het perpetuum mobile van de liefde, maar dit was “een particulier boek”, anekdotisch en persoonlijk, terwijl literatuur zich zou moeten bekommeren om de menselijke conditie in het algemeen. “Decennialang heb ik mijn onmacht voor mezelf weten te maskeren door als een bezetene te werken aan een omvangrijk en vast niet onverdienstelijk oeuvre, maar mijn ware levenswerk zat er niet bij.”
Aan het slot van deze zoektocht voelt Dorrestein zich bevrijd. Zij lijkt van haar blokkade verlost. De psychologische kronkelwegen die zij bewandelt om de verhouding tot haar zus te bepalen en de verwerking van haar dood onder woorden te brengen zijn fascinerend om te lezen. Hier samenvatten is niet te doen. Het is een goede zet geweest van de uitgever om Het geheim van de schrijver en De blokkade in één boek uit te geven. Het is een van de beste boeken die ik gelezen heb over schrijven. Het deel over het niet-schrijven, niet kunnen schrijven, geeft bijna net zoveel inzicht in het schrijverschap als het eerste, positieve deel. Dit boek is een aanrader voor aspirant-schrijvers.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten