Barry Hines – Kes

De roman ‘Kes’ uit 1968 is een klassieker in Engeland. Het boek werd al een jaar na verschijnen verfilmd door Ken Loach, met medewerking van Hines. De film had ik al eens gezien, het boek nooit gelezen. Nu is er een Nederlandse vertaling verschenen, mede dankzij steun van Schwob. Deze club vraagt aandacht voor de mooiste vergeten klassiekers en geeft ook financiële steun hiervoor. Schwob kan niet genoeg geprezen worden.

Het verhaal van ‘Kes’ is vaker verteld. Een jongen in een arme omgeving - geen vrienden, gepest op school, geen liefde thuis – vindt vriendschap bij een dier. De jongen heet Billy Caspers. Hij woont in een mijnwerkersdorp. Er is geen vader in huis. Billy leeft met zijn moeder en zijn oudere broer Jud samen. Zijn moeder kijkt weinig naar hem om. Jud gaat iedere ochtend vroeg de deur uit om in de mijnen te werken. Hij heeft wel vrienden, gaat uit en behandelt Billy als zijn knechtje.

Billy wandelt graag alleen door de natuur, die door Hines overigens prachtig wordt beschreven. Hij heeft interesse in vogels en op een dag krijgt hij een jonge torenvalk te pakken. Het lukt hem om de vogel op te voeden en in leven te houden. In de lokale boekwinkel pikt hij een boek over het africhten van valken. Iedere dag is hij met Kes in de weer. Hij is zijn vriend, maar het blijft een wild dier. Je voelt al snel dat het verhaal niet goed zal aflopen. Er hangt een aanhoudende dreiging in de lucht.

Hoewel het verhaal eenvoudig is gaat er een enorme kracht vanuit. Dat ligt aan het mooie personage Billy en uiteraard aan de manier van vertellen van Hines. De schrijver beschrijft Billy van buitenaf, maar tegelijkertijd zit hij er zeer dicht bovenop. Hij gebruikt veel dialoog en de scenes in het niet al te dikke boek zijn relatief lang. De opening begint bij het ontwaken van Billy. Hij ligt samen met zijn broer in bed. De wekker gaat en er ontstaat meteen een kleine ruzie. Heel precies beschrijft Hines vervolgens alle stappen die Billy zet. Hij heeft een krantenwijk, haalt zijn kranten op en bezorgt ze. Later loopt hij door de velden en ziet een torenvalk vliegen. Heel helder zie je de hele scene voor je.

Mooi is dat Hines sprongen in de tijd maakt en zonder inleiding ons een volgende scene binnentrekt. Dit kan een dag later zijn of maanden later. Hij geeft geen samenvattingen van wat er ondertussen is gebeurd. Puur door de beschrijvingen en de soms uitgebreide dialogen snap je vanzelf dat je in een volgende scene zit. Het is geen wonder dat dit boek zo snel verfilmd is. De dialogen kun je letterlijk in de film overnemen. Dat is ook gedaan.

Op school wordt Billy gepest. De gymleraar doet hier vrolijk aan mee. Deze scene is langgerekt. Billy is niet sportief. Hij heeft geen sportkleding bij zich en krijgt een te grote broek van de leraar. Op het doel presteert hij niet al te best. Na afloop wil Billy snel naar Kes toe om hem te voeren. Hij wordt toegesproken door de gymleraar, die vervolgens allerlei manieren verzint om hem te pesten. Zelfs de andere kinderen, die eerst staan te lachen, vallen stil. Het is een zeer pijnlijke scene, heel knap geschreven. Dit komt vooral doordat Hines zo van dichtbij alle handelingen precies beschrijft.

Natuurlijk krijg je medelijden met Billy. Maar hij doet ook stomme dingen. Hij is geen braverik. Vroeger is Billy in aanraking met de politie geweest. Kleine diefstallen gaan hem heel makkelijk af. Leraren denken dat hij een beetje onnozel is. Ze weten niet wat ze met hem aan moeten. In een andere schitterende scene vertelt hij in de klas over Kes. Dan ziet een leraar dan deze stille, wat ondoorgrondelijk jongen leeft voor zijn torenvalk en dat hij alles afweet van het dier en de manieren van trainen. Hier hanteert Hines weer een langgerekte beschrijving, nu met een monoloog van Billy. Het effect is dat je heel nadrukkelijk zijn passie kan navoelen.

‘Kes’ is een bijzonder boek. Het is niet voor niets een klassieker en het is goed dat deze vertaling er nu is. In het nawoord uit 1999 geeft de auteur aan dat hij de karakters misschien wat minder zwart-wit had moeten maken. De moeder had wel iets meer liefde mogen tonen en Jud doet soms erg ruw tegen zijn broertje. Maar zij hebben het ook niet makkelijk. De moeder is verlaten en voelt zich eenzaam. Jud werkt zich kapot in de mijnen, ook geen pretje. Goed is dat Hines Billy niet als een goedzak heeft neergezet. Ik stoorde mij helemaal niet aan deze misschien platte karakters. Het boek draait om Billy en zijn liefde voor Kes. Deze liefde heeft Barry Hines wonderlijk mooi beschreven.