David Vann – Klare lucht zwart

De boeken van David Vann zitten vol geweld. (Zelf)moord is een vast onderdeel in zijn werk. Legende van een zelfmoord en Goat Mountain spelen zich af op afgelegen plekken: een vader en zoon trekken zich terug op een eiland, drie mannen en een kind gaan op jacht. De sfeer is broeierig en dreigend. Het loopt niet goed af. Klare lucht zwart kent een zelfde wreedheid, maar de omstandigheden en de stijl wijken af van ander werk van David Vann.

Klare lucht zwart is een hervertelling uit de Griekse mythologie. Het verhaal van Vann begint wanneer Jason en de Argonauten in Colchis het Gulden Vlies van koning Aietes hebben bemachtigd. Jason kreeg hiervoor hulp van Medea, de dochter van Aietes. Zij vaart met hem mee naar Iolkos om met hem te trouwen. Haar vader achtervolgt hen. “Niets zal hem weerhouden.” Daarom heeft Medea haar broer vermoord en in stukken gehakt. Zijn lichaamsdelen gooit zij een voor een overboord. Haar vader zal de lichaamsdelen willen opvissen. De achtervolging wordt zo afgeremd. “Ze heeft dit voor Jason gedaan, en ze zal meer doen, dat weet ze. Haar broer uiteengereten aan haar voeten. Zo begint de wereld.” Medea is een nogal wreed wezen.

Op deze eerste pagina zit je meteen middenin het verhaal, maar je mist wel even de context. Wat voorafging aan hun vlucht maak je langzaam op uit de gebeurtenissen die volgen. Daarbij is de stijl van David Vann heel direct, vooral in de eerste helft van het boek, wanneer Medea en Json met het schip de Argo naar Iolkos varen. Hij laat vaak werkwoorden weg in zijn zinnen. De tekst heeft vaart, de verteltrant is dwingend. “Eindeloze nacht en eindeloze dag en weer nacht en geen teken van haar vader, geen ander schip in dit zwarte water. De wereld zonder licht. Geen andere mensen en geen goden. Enkel de rusteloze boot, slapen onmogelijk, en de grillige wind die langs elke rand van de wereld glijdt.”

Jason is de leider van de Argonauten, maar Medea boezemt met haar wreedheden en magische rituelen angst in. Zij roept de goden aan om de manschappen te dwingen harder te roeien. Na een ritueel, waarbij de mannen paddenstoelen eten en hallucineren, heeft zij ze in haar macht. Tijdens de reis geeft de verteller bespiegelingen over leven en dood, en over de zeeën waar zij doorheen varen. Volkeren worden getypeerd als primitief, andere als hoogstaand. “De wereld is te groot. Wie kan zeggen hoe ver de lege landen en zeeën zich uitstrekken? In bijna elke richting kun je de rest van je leven blijven lopen zonder iemand te vinden.”

Het schip legt aan. De mannen maken een vuur. Midden in de nacht wordt de groep  overvallen. Uitvoerig beschrijft Vann de verwondingen, zoals een speer die dwars door iemands lijf gaat. De leider (de koning) van de overvallers wordt gedood. Dan blijkt dit een vriend van Jason te zijn. Gezamenlijk wordt er getreurd. Men loopt met het lijk naar de citadel. De koningin heeft zich, na het horen van het slechte nieuws reeds opgehangen. Of is zij vanuit haar kamer naar beneden gesprongen? Iedereen richt zich op haar dode lichaam. Ondertussen berijdt Medea de dode koning, om het stel te straffen. Eeuwig zullen zij nu ronddolen en elkaar nooit vinden. Zij verliest zichzelf in allerlei wrede denkbeelden. De primitieve stam noemt zij “gepeupel, tuig dat in de stront leeft”. Medea beschrijft het rouwproces. “Een zee van geweeklaag, daarboven de golvende menigte, gekreun en gejammer om twee stukken vlees.”

De tocht wordt voortgezet. De Argo bereikt de stad Iolkos. De vader van Jason blijkt vermoord te zijn door diens broer Pelias. Deze nieuwe koning hoont het Gulden Vlies, jaagt de Argonauten weg en maakt Jason en Medea tot slaaf. Later neemt Medea op vreselijke wijze wraak. De machtsstrijd levert niets op. Zij moeten weer vluchten en uiteindelijk komt Medea er alleen voor te staan.

Dit mythische verhaal over Medea wordt voortreffelijk naverteld door David Vann. De scenes waarin mensen worden afgeslacht zijn nogal expliciet. De wereld waarin het verhaal zich afspeelt is grotendeels amoreel. Van wroeging na het doden van een familielid heeft niemand last. De goden spelen een rol in de vertelling, maar Vann heeft ervoor gekozen de goden niet als acteurs te laten optreden. Het verhaal blijft menselijk. Het thema is macht. Het boek staat vol uitspraken over de macht van de koningen, bijvoorbeeld: “Koningen zijn vlees, net als iedereen.”

Klare lucht zwart is een opmerkelijk boek. Vanwege de veronderstelde voorkennis en de opmerkelijke stijl had wat moeite om in het verhaal te komen. Ik heb er geen spijt van toch doorgelezen te hebben. Achteraf blijkt het boek goed te passen binnen het andere werk van David Vann.