woensdag 31 mei 2017

Per Olov Enquist – De vijfde winter van de magnetiseur


De Zweedse schrijver Per Olov Enquist is vooral bekend om zijn historische romans. De vijfde winter van de magnetiseur uit 1964 gaat over de wonderdokter Friedrich Meisner, die eind achttiende eeuw een Duits dorp in de ban hield. De figuur Friedrich Meisner heeft echt bestaan, onder de naam Friedrich Mesmer.

Meismer is op de vlucht. Hij is eerder ontmaskerd en heeft regelmatig een stad in allerijl moeten ontvluchten. Nu is hij in levensgevaar. Hij zit opgesloten in een grot. Onderaan de berg wacht een groep boze dorpelingen hem op. Door zijn persoonlijkheid en overtuigingskracht weet Meisner samen met een dorpeling te ontkomen. Hij zwerft over het rauwe platteland tot hij het stadje Seefond bereikt. Hier speelt het verhaal, de opkomst en ondergang van Meisner, zich af.

Enquist neemt in zijn boek verschillende perspectieven in. Hij vertelt over Meisner, maar laat de gebeurtenissen in Seefond ook zien vanuit het dagboek van de arts Selinger. Selinger is eerst sceptisch over Meisner, later wordt hij zijn assistent, een zgn. controleur bij zijn behandelingen. Verderop in het verhaal slaat bij hem de twijfel toe.

Daarnaast doet Enquist soms een stap terug en vertelt als een historicus over de bronnen die er te vinden zijn over het leven van Meisner: over we wat we wel en niet over hem met zekerheid weten. Of dit historisch klopt, d.w.z. of deze intermezzo’s kloppen met de bronnen die we hebben over het leven van Mesmer, weet ik niet. Grappig is wel dat eenmaal Mesmer ook in het verhaal voorkomt. Wanneer Selinger onderzoekt of Meisner in Parijs werkzaam was krijgt hij een ontkennend antwoord, maar ene Mesmer was daar wel bekend.

Meisner kun je zien als een charlatan. Selinger constateert bijvoorbeeld dat zijn kennis over de geneeskunde en het menselijk lichaam schokkend beperkt is. Meisner heeft een eigen theorie ontwikkeld over hoe mensen te genezen zijn. Of hij er zelf echt in gelooft is niet relevant. Hij bekijkt het op een andere manier. “De waarheid is niets waard. Ik probeerde haar de waarheid te geven, maar die schoot tekort zoals ze altijd tekortschiet.” Daarom geeft hij zijn patiënte de leugen.

De mensen die hij behandelt met magnetisme zijn meestal vrouwen. Hij kiest zorgvuldig wie hij wel en niet in behandeling neemt. Een succes brengt hem weer nieuwe patiënten en bezorgt hem een goede naam. Hij geeft vertrouwen en hoop en heeft een goed verhaal. Dat is meer waard dan de waarheid. “Volgens onze huidige opvattingen van de waarheid was zijn verhaal uiteraard niet waar. Verhalen zijn niet waar, zijn alleen in meerdere of mindere mate effectief.”

Zelf zegt Meismer erover dat de scheidslijn tussen het frauduleuze en het fantastische soms moeilijk te trekken is. Hij twijfelt weinig en is niet geïnteresseerd in onmogelijkheden. Selinger laat zich de ene keer meeslepen, een andere keer is hij heel nuchter. Een vrouw in trance doet een aantal voorspellingen en leidt Meismer naar een plek waar twee stenen liggen, de ene kleiner dan de andere, wat blijkt te kloppen. “Ik wees hem erop dat dit bij twee stenen heel normaal was.”

Meismer is een oplichter, maar als je leest over de geneeskundige ingrepen van andere artsen, veel verder dan bloedzuigers en braakmiddelen voorschrijven gaat dit niet, is het heel begrijpelijk dat mensen bij hem om hulp komen. Hij biedt hoop en sterkt hun geloof in genezing. Meismer verdient er een flink honorarium mee.

De vijfde winter van de magnetiseur is een boeiende roman. De tegengestelde visies op genezing en waarheid vormen een rode draad in het verhaal. En Per Olov Enquist heeft oog voor bizarre en lichamelijke details, zoals een uitvoerige beschrijving van de ontlasting van een patiënt. Hier moet je tegen kunnen.

Geen opmerkingen: