Michelle van Dijk – Darko’s lessen

Vandaag vond in v/h Van Gennep de presentatie plaats van Darko’s lessen. Michelle van Dijk schrijft al langere tijd, maar dit is haar eerste roman. In 2000 won zij  de eerste Write Now! schrijfwedstrijd. Maar haar talent werd al voor die tijd gezien. Tijdens de presentatie vertelde zij dat zij als puber, in een tijd waarin Internet nog niet bestond, een routebeschrijving maakte naar een plek in Rhoon waar een feestje plaatsvond. Een vriendin van haar vond de routebeschrijving geweldig geschreven. Vanaf die tijd was Michelle van Dijk schrijfster. De vriendin heet Vera. Zij wordt bedankt in het boek en kreeg vandaag het eerste exemplaar in handen.

Darko’s lessen is een liefdesverhaal en een verhaal over culturele verschillen. Darko is verhuizer. Hij is jong en afkomstig uit Servië. Zijn familie is gevlucht voor de oorlog. Hij heeft wel herinneringen uit zijn geboorteland, maar waarom zij precies zijn vertrokken is voor hem niet helemaal duidelijk. Met school is hij min of meer gestopt. In het uitgaansleven komt hij Janna tegen, zijn vroegere lerares. Zij krijgen een relatie.

Van Dijk vertelt dit verhaal in het eerste deel van de roman, ‘Lessen in taal’. Zij beschrijft hun vurige liefdesleven – het boek bevat heel wat seksscènes – maar ook hun ruzies en misverstanden. Het verhaal is chronologisch verteld, maar zit vol met terugblikken De opbouw van het boek is knap gedaan. Het verhaal wordt verteld door Darko, met hier en daar een intermezzo vanuit Janna’s gezichtspunt. En het bevat scènes uit de Servische tijd van Darko, zijn achtergrond.

In dit eerste deel van het boek is de aandacht voor Janna en Darko ongeveer gelijk verdeeld. Ik had verwacht dat je daarna zowel Janna als Darko beter zou leren kennen, maar interessant is dat verder in het boek Darko’s verhaal en zijn persoonlijkheid groeien, terwijl Janna steeds fletser wordt. Eigenlijk leer je de Serviër steeds beter begrijpen en de Nederlandse steeds minder. Ik besefte dit pas na het uitlezen van het boek.

Van Dijk kiest ervoor om de ruzies tussen de twee geliefden niet te beschrijven vanuit verschillende culturele achtergronden. Een punt tussen de twee is vooral het leeftijdsverschil en het feit dat hij haar leerling was. De verschillen worden wel duidelijk uit voorvallen met Darko. Een leraar vertelt hem over de oorlog (onze oorlog) en de concentratiekampen en vraagt op een beschuldigende toon naar de kampen in Joegoslavië. “Toen ik dit aan mijn moeder vertelde, zei ze dat Hollanders zo verrekte graag rechtlijnig willen denken in goed en fout, en dat dat zo verschrikkelijk naïef is, en dat dat altijd fout is gegaan tussen het koele Westen en het temperamentvolle Oosten, want hoewel men deze opmerkingen en vele flauwe grappen over de Duitsers maakt, doet niemand er moeilijk over als je als Nederlander met een Duitser zou trouwen, terwijl op de Balkan je herkomst er nog altijd toe doet, zoals het er ook toe doet om te weten wat er gebeurd is, ‘wij hebben het niet geweten’, zoiets zou een Serviër nooit zeggen, nee, wij weten alles, dus wij weten dat er tegenover de ene etnische zuivering – in Bosnië bijvoorbeeld – wel weer een andere etnische zuivering in Kroatië te noemen is. Het is geen wedstrijdje, want iedereen verliest.”

Over de verhaallijnen in de volgende delen ‘Lessen in liefde’ en ‘Lessen in leven’ wil ik niet te veel loslaten. Het meest boeiend vind ik het groeiend besef van Darko dat hij tussen twee culturen in staat. Van Dijk beschrijft dit sluipend en niet clichématig. Wanneer hij werkeloos wordt lukt het met zijn achternaam niet om nieuw werk te vinden. Andere Serviërs vinden het heel normaal om zwart te werken. Darko zwijgt en gaat niet mee in stoere praatjes over dit onderwerp.

Wanneer Darko in gesprekken met zijn moeder begrijpt dat zij via een mensensmokkelaar Nederland zijn binnengekomen, is hij verontwaardigd. Hij wil het echte verhaal weten. Zijn moeder verklaart dat onder de omstandigheden dit de beste optie was. Darko’s Hollandse kant heeft moeite om hier niet rechtlijnig over te denken.

Mooi is dat vooroordelen over bijvoorbeeld Serviërs en andere ‘Oostblokkers‘ meer benadrukt worden door mensen om hem heen, zijn vrienden, dan door anonieme Nederlanders. Zijn Poolse vriend Marek heeft het voortdurend over chicks die je moet pakken. Vrouwen zijn in zijn ogen allemaal sletten. Anderen praten over Nederland als een plek waar je je niet verantwoordelijk hoeft te voelen. Waarom zou je niet wat bijklussen en geld verdienen aan bijvoorbeeld mensensmokkel? Darko is anders. Hij onttrekt zich langzaam aan deze cultuur. Hij wil gewoon een lief meisje en een vaste baan. Zijn studie pakt hij weer op. Van Dijk beschrijft dit innerlijke proces zonder het al te veel te benadrukken, zonder het in termen van problemen en oplossingen te gieten.

Darko is fanatiek. De liefde voor Janna is heftig. De seks spat ervan af. Ook de ruzies knallen. Darko kan hard werken en studeren, maar ook als een beest uitgaan en drinken. Maar hij heeft vele kanten. Wanneer hij zijn moeder, die geïsoleerd is geraakt, meer in contact brengt met hun Servische buren, knapt zij zienderogen op. Zij drinkt volop mee van de rakija. Darko blijft op afstand. Hij stort zich niet in het vrolijke gelag.

De drank maakt wel zijn moeders tong los. Zij vertelt over zijn vader, over de smokkelroute, de Servische maffia en de oorlog. Het is een wereld waar Darko mee verbonden is, maar die al te ver van hem afstaat om volledig te begrijpen. De scènes die zich afspelen in Servië zijn spannend en zeer beeldend beschreven.

Sowieso is de stijl van Van Dijk mooi. Veel stukken zijn in een soort briefvorm opgesteld. Darko schrijft aan Janna. Het taalgebruik is meestal strak maar wisselt ook afhankelijk van het gezelschap waarin Darko verkeert. Aan het eind van het boek krijgt het verhaal een eigenaardige wending, wanneer Janna de literaire kwaliteiten van de teksten van Darko ziet. Zij laat zijn brieven lezen aan een uitgever, die ze wel wil uitgeven. Deze laag in het verhaal had Van Dijk wat mij betreft achterwege kunnen laten.

Los van dit punt van kritiek is Darko’s lessen een rijke roman, zowel qua opzet, verhaal en stijl. Het best bevalt mij de subtiele karakterverandering van Darko. Hij heeft geleerd. Tot slot is het altijd leuk als een boek zich afspeelt in Rotterdam en plekken herkenbaar beschreven worden.