Ekke Overbeek – Eurotopper Tusk

Donald Tusk is sinds eind vorig jaar voorzitter van de Europese Raad. Daarvoor was hij zeven jaar lang premier van Polen. Reden genoeg om een boek aan hem te wijden. Ekke Overbeek geeft een overzicht van de politieke loopbaan van Tusk, maar echt interessant is de combinatie met de recente Poolse geschiedenis. Alleen de titel ‘Eurotopper Tusk’ is een beetje kinderachtig.

Tusk wordt in 1957 geboren in Gdansk. Zijn familie is deels Kasjoebisch, een kleine minderheid in Polen. Donald, een merkwaardige voornaam in Polen, groeit op onder de communistische dictatuur. Als student is hij actief binnen Solidarność. Tijdens de staat van beleg richt hij met een aantal medestanders een liberaal tijdschrift op. In 1983 zit het land in een zware economische crisis. Niemand gelooft dan nog in de leer van het communisme en binnen Solidarność is het geloof in een spoedige overwinning ook aan het verdwijnen. “Zelfs wc-papier is een luxe. Alleen azijn is overal te koop.”

Dat de ideologie van de Poolse vakbond niet altijd werd begrepen door buitenstaanders laat een ontmoeting met Günter Grass zien. Grass was ook geboren in Gdansk, maar woonde al jaren in West-Duistland. Tusk interviewde hem. De ontmoeting eindigde in een ruzie. Grass pleitte voor een gezamenlijke strijd tegen het Amerikaanse imperialisme. De Polen wisten niet wat zij hoorden. Amerika was juist de bondgenot tegen het veel grotere kwaad, het communisme.

Donald Tusk heeft alle veranderingen in Polen van dichtbij meegemaakt. Hij is niet uitgeweken naar het Westen en heeft zichzelf na de val van het communisme niet verrijkt. Tusk is het liberalisme trouw gebleven, hoewel hij de laatste jaren naar rechts is opgeschoven. Maar hij bleef altijd op zoek naar compromissen.

Vrienden geven aan dat hij een bescheiden mens is. Als premier maakte hij gebruik van de kantine, waar de maaltijden vijf euro kostten. Het liefst at hij gehaktballen met aardappels en komkommersalade. Zijn grootste tegenstanders in de Poolse politiek waren de tweelingbroers Kaczyński,  qua persoonlijkheden ook geheel andere types. Met hun intrede in de politiek verhardde het debat aanzienlijk. De tegenstelling (voormalig) -communisten versus (voormalig) –Solidarność verdween.

Ervoor in de plaats kwam de tegenstelling liberaal versus antiliberaal. Voor de Kaczyńskis was liberaal een scheldwoord. Liberalen waren overal te vinden, in het internationaal kapitalisme, bij etnische minderheden, homoseksuelen, intellectuelen, et cetera. Het liberalisme bedreigde de traditionele waarden en het Katholieke Polen. Ongelooflijk is hoe Tusk is omgegaan met dit populisme. Scheldpartijen en allerlei beschuldigingen heeft hij niet gewroken toen hij in 2007 premier werd. Hij is altijd blijven praten en rustig gebleven. De slechte betrekkingen met Duitsland en Brussel herstelde hij vlot, waardoor er vanuit Europa meer geld naar Polen toevloeide.

Kenmerkend voor zijn beleid en houding is: “Altijd raakvlakken zoeken, verschillen niet op de spits drijven.” Eigenlijk past hij helemaal niet in het plaatje van een Poolse politicus. Een Poolse leider moet krachtig zijn en zijn macht laten zien. Hij moet een macho zijn. Overbeek stelt dat Tusk de uitzondering is die de Poolse regel bevestigd. Polen is altijd een land geweest van omwentelingen, opstanden en tegenslagen. Het gaat de laatste jaren economisch goed met het land. Er is stabiliteit. Overbeek laat goed zien dat Polen afgelopen jaren een nieuw tijdperk is binnengegaan. Hij noemt vier belangrijke gebeurtenissen die aan de omslag hebben bijgedragen.

De dood van Paus Johannes Paulus ll in 2005, de Oranjerevolutie in buurland Oekraïne in 2004, de dood van president Lech Kaczyński bij een dramatische vliegtuigongeluk in Smolensk. Hierbij kwam een groot aantal mensen uit de politieke leiding van het land om het leven. De vierde gebeurtenis, de allerbelangrijkste, was de toetreding tot de Europese Unie. Donald Tusk is nu ruim een half jaar voorzitter van de Europese Raad. Echt goed zichtbaar is hij niet, maar de vraag is of in bijvoorbeeld de Griekse crisis een daadkrachtige macho het beter zou doen.

In alles is hij atypisch. Overbeek geeft aan dat de Polen hier in hun zoektocht naar nieuwe kaders bij hem uitkwamen. “Een liberaal in een land zonder liberale traditie. Een Kasjoeb in een land waar de ramen zaten dichtgeplakt met de nationale kleuren wit en rood. Een bescheiden type, in een samenleving vol statussymbolen. Een compromissensluiter in een land waar compromis een vies woord was en voor velen nog steeds is. En dan ook nog Donald, misschien wel de enige in heel Polen.”

Overbeek geeft met ‘Eurotopper Tusk’ een mooi beeld van deze bijzondere man, die hopelijk veel kan bedragen aan een verenigd Europa. In ieder geval heeft hij Polen op de kaart gezet. In zijn eigen woorden dient hij het Poolse belang door het Europese belang te dienen.

De volgende bekende anekdote die Overbeek aanhaalt is echt een verhaal uit het verleden. Een Pool reisde de wereld rond. Iemand vroeg hem waar hij vandaan kwam. “Uit Polen, Waar ligt dat? Tussen Duitsland en Rusland, zegt de Pool. Zijn gesprekspartner reageert verbaast: Is daar dan plek voor een land?”