Jerzy Andrzejewski is de schrijver van het beroemde boek
uit 1947 ‘As en diamant’. ‘Duisternis bedekt de aarde' is van 10 jaar later. Deze
vertaling uit 2001 is van Lisetta Stembor.
Het boek speelt in Spanje ten tijde van de inquisitie eind
15de eeuw en staat bol van de morele dilemma’s. Het is
tegelijkertijd een spiegel van de tijd waarin Andrzejewski leefde. Hij laat
zien hoe terreur en dictatuur werkt, nog steeds een actueel thema.
De grootinquisiteur is Torquemada. Waar hij komt is er
Goddelijke gerechtigheid, maar hij brengt vooral ook angst teweeg. Dit lijkt een
tegenstelling, maar op een van de eerste pagina’s stelt de grootinquisiteur al de
retorische vraag: “Zijn wij er niet opdat men bang voor ons zal zijn?”
De gesprekspartner van Torquemada is diens secretaris. De
jonge Diego twijfelt eerst over de methoden van de inquisitie. Nadat hij een
vriend heeft verraden, wordt hij onderdeel van het systeem. Deze vriend heeft
geen specifieke misdaad begaan, maar in ieder mens zit slechtheid. De leer is
helder: ”Ten aanzien van de waarheid zijn er geen mensen die niet verdacht
zijn. Allen zijn verdacht. In elk
mens kan het kwaad zich nestelen.”
Volgens deze logica maakt de inquisitie vele slachtoffers. Achter de moord op de eerwaarde Pedro d’Arbuez in
Zaragoza blijken omvangrijke samenzweringen te zitten. Alle verdachten zijn
schuldig en krijgen hun straf. Voor de
lezer uit de tijd dat dit boek verscheen is deze manier van denken niet vreemd.
Het Stalinisme hanteerde exact dezelfde logica.
De inquisitie leeft op angst. “Laat
de vrouw haar man niet vertrouwen, laat de ouders bang zijn van hun eigen kinderen,”
Ook qua planeconomie lijkt de werkwijze op het Stalinisme, waarbij het aantal
veroordeelden vooraf vast stond, ongeacht de misdaad. “Als er ooit eens geen
schuldigen meer zouden zijn, dan zouden we ze moeten scheppen,”
In hoofdstuk 5 wordt Lorenzo
Perez voor het heilige tribunaal geleid. Torquemada
leidt zelf het proces. De waarnemingen van Perez dat er geen duivel zou bestaan
worden in een haarscherpe dialoog tegenover de beginselen van de leer gezet. Het
gezonde verstand legt het volledig af en Perez wordt gedwongen tot een totale
bekentenis.
Het einde van deze prachtige roman is bizar. Jaren later is de oude Torquemada met zijn
gevolg op reis. Hij zal niet lang meer leven. Diego is zijn rechterhand. Op een
nacht moet hij bij de grootinquisiteur komen. Torquemada heeft een inzicht en de
secretaris moet het onmiddellijk opschrijven.
Alles
wat zij teweeg hebben gebracht was verkeerd. Hij noemt het duistere waanzin. De
mensen hebben te lang in angst moeten leven. Hij wil zelfs de heilige
inquisitie afschaffen. Padre Diego roept hem hard tot de orde; even later houdt
hij het dode lichaam van Torquemada in zijn armen. Het systeem zal blijven bestaan.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten