Jeroen Olyslaegers – Winst

De roman ‘Winst’ uit 2012 sluit aan bij zijn roman ‘Wij’ van een paar  jaar hiervoor. De tekst op de achterflap begint met: “Het zijn bezeten tijden.” Deze bezetenheid kenmerkt het boek, zowel voor wat betreft de beschreven gebeurtenissen als de manier van schrijven.

Hoofdpersoon Donald, een kind in ‘Wij’, is kunsthandelaar die nog eenmaal de kans krijgt zich te bewijzen. Een rijke diamantair vraagt hem een grote tentoonstelling te organiseren in Berlijn. Het boek speelt in de nabije toekomst. Donald was een grote naam binnen de moderne kunst-scene. Hij was een gids voor kunstenaars. Op het Netwerk (Facebook) was hij heel actief. Hij werd nauwgezet gevolgd. Alles van hem werd leuk gevonden. “Volgens de regels  van het nieuwe spel verkocht ik eerst mezelf, daarna vriendschap, en daarna kunst.” Nu lijkt hij op een zijspoor te zitten.

Zijn artistieke vrouw is al een paar jaar bij hem weg. Met zijn thuiswonende zoon heeft hij weinig contact en de kunstenaars die hij ooit op weg hielp, ziet hij niet meer. Daarom komt deze tentoonstelling als geroepen. Maar bij de verwezenlijking van deze opdracht lijkt alles uit zijn handen te glippen. Hij komt bij een galerie of spreekt kunstenaars die al uitgenodigd blijken te zijn. Zijn opdrachtgever is hem voor. Op het Netwerk en op andere plekken online verschijnen voortdurend berichten over hem. De berichten lijken van hemzelf af te komen.

Olyslaegers vermengt dit gegeven met dromen, terugblikken en wisselende perspectieven. Hij schrijft het verhaal zowel vanuit Donald, als vanuit een aantal andere personages: zijn ex, zijn zoon of een van de kunstenaars. Donald is in de ogen van de anderen duidelijk de weg kwijt. Hij staat financieel wankel. Later blijkt de diamantair ook een spel te spelen. Gaat het hem om de kunst of vooral om de winst?

Om Donald heen gebeuren onbegrijpelijk dingen. Goed is hoe Olyslaegers laat zien hoe zijn hoofdpersoon langzaam in het nauw wordt gedreven, zowel door zijn eigen stommiteiten als door de nieuwe wet en regelgeving. Een deurwaarder legt hem uit dat de wet op voorzieningen, eigendommen en aankopen is ontworpen om u als consument te beschermen. “U zit misschien zwaar in de problemen, maar het zwaard snijdt aan beide…”

In de tweede helft van het boek verplaatst het verhaal zich naar Berlijn. In de stad heerst wanorde. Delen van de stad zijn in handen van autonomen, elders lopen herten en zwijnen vrij rond. Zij dulden geen mensen in hun nabijheid. Olyslaegers verhoogt in dit deel het tempo van de gebeurtenissen. Hallucinerend beschrijft hij de ondergang van zijn hoofdpersoon en van het hele kunstproject. Omdat alles wat er plaatsvindt steeds opnieuw geduid wordt kun je misschien niet eens van een ondergang of mislukking spreken. Verbrokkeling is een beter woord. Of dit in het voordeel is van de diamantair en de bankiers is de vraag.

De zoon en de ex van Donald zijn ook in Berlijn en krijgen aparte verhaallijnen. Nog meer dan in de eerste helft van het boek volgen de vele verhalen, dromen en fantasieën elkaar snel op. Moeiteloos gaat een beschrijving van een ontmoeting over in een verhandeling over een esoterisch onderwerp of over grensverleggende kunst. Alles komt uiteindelijk samen tijdens de opening van de tentoonstelling.

‘Winst’ is een bijzonder boek. Net als in andere boeken van Olyslaegers komen er weinig aangename mensen in voor. Het verhaal gaat over vriendschap, kunst en sociale verhoudingen, maar in zijn opzet en toon lijkt hij alles te parodiëren. De titel van de tentoonstelling is We/Wij. De diamantair heeft dit bepaald, hoewel hij ergens ook denkt dat Donald deze naam heeft aangereikt. Veel van de gesprekken in het boek gaan over gezamenlijke kunstprojecten en over het collectief. De online vriendschappen en sowieso de onderlinge relaties zijn juist vooral gericht op eigenbelang. Wie wordt er uiteindelijk beter van deze tentoonstelling? “Dat ‘wij’ ben jij niet, maat. Dat ‘wij’ slaat op niemand, tenzij reclame je enige brandstof is.”

Het verhaal eindigt, zoals aangekondigd, in chaos. “Niet de gebruikelijke chaos van gemiste vluchten, spontaan uitdijende files en gemankeerde treinverbindingen, nee, echte chaos, die enkel door algemeen onbegrip kan worden gebaard.”