Pim Wiersinga – Eleonora en de liefde

Pim Wiersinga is geen schrijver van eigentijdse romans. Hij kiest zijn onderwerpen nauwkeurig en situeert zijn verhalen in een historische context. ‘Eleonora en de liefde’ speelt zich af in het West-Europa van de twaalfde eeuw. Eleonora van Aquitanië is de historische persoon. De tweede hoofdpersoon is de troubadour Thomas de Blondel. In 600 pagina’s weet Pim Wiersinga een wereld op te bouwen vol intriges, machtsstrijd, liefde en seksualiteit. Het boek kun je een historische roman noemen. De thema’s zijn universeel. 

Thomas is aan het begin van het verhaal een gezel. Hij moet het vak van troubadour nog leren. Hij trekt samen met zijn leermeester Bertram de Born naar het hof van Eleonora. Zijn doel is meester te worden. Hij is bang. Hij zou eerloos kunnen sterven. “Wie maalde er om dode zangers – levende genoeg”

Maar aan het hof van Eleonora doorstaat hij een eerste proeve en zij voegt hem toe aan zijn hofhouding. Maar Thomas is onzeker en zal dit lange tijd blijven. Hij twijfelt over zijn liedkunst, over zijn geloof, over de vriendschappen die hij aangaat en over de minne. Daarbij duikt zijn oudere halfbroer, de gelovige Andreas, op onverwachte momenten op om hem de les te lezen. Hij moet van hem loskomen. ”Hij was geen kind meer. Hij moest Andreas overlaten aan zijn eigen lot, achtergelaten in de woestijn van zijn gelofte.”

Het boek is naast een historische roman ook een reisverhaal. De hofhouding van Eleonora trekt van stad naar stad. Eleonora is een machtige vrouw. “Waar ik kom sleep ik de wereld achter mij aan.” Thomas ontmoet andere zangers en doet mee aan wedstrijden. Eleonora voert een strijd op vele fronten, zowel tegen kerkelijke machthebbers als tegen vorsten en vorstinnen. Het is geen fysieke strijd, maar een strijd met het hart en de ziel. Hij vindt plaats tijdens drankgelagen, tribunalen en geheimzinnige ontmoetingen in slaap- en andere kamers. “In vrouwenvertrekken spelen zich immers net zulke bloedige schermutselingen af als op uw slagvelden van eer!”

Aan het hof zelf spelen zich ook de nodige verwikkelingen af. Wie is te vertrouwen? Wie moet je te vriend houden? De 70-jarige Eleonora heeft een kamermeisje Camille. Zij is haar meesteres trouw. Het is ook een verwend kreng, die om het minste of geringste in tranen uitbarst. En Camille heeft macht. Eleonora is verzot op haar aanrakingen en ziet in haar een jongere versie van zichzelf.

Een van de verhaallijnen is de zorg van Eleonora voor nageslacht. Voor haar zoon Richard van Leeuwenhart moet een vrouw gevonden worden, het liefst voordat hij ten kruistocht trekt. Hiervoor verplaatst de hofhouding zich naar Pamplona. Koning Sancho heeft drie dochters. Berengaria lijkt uitverkoren. Een probleem is dat de afwezige Richard nog nooit enige belangstelling voor vrouwen heeft gehad. Liever is hij met zijn kameraden op pad. Of hij vertoeft bij zijn paarden in de stal. Hier trof hij eens de jonge Thomas en leidde het gesprek al snel naar de geslachtsdelen van de aanwezige hengsten. Thomas begreep niet waar hij heen wilde. Vlak voordat hij vertrok naar het oosten sloten zij vriendschap voor het leven.

‘Eleonora en de liefde’ is een rijk boek met een doordachte opbouw en opmerkelijk ouderwets taalgebruik. Naast de chronologische vertelling - met sprongen in de tijd afgewisseld met soms minutieuze dialogen – is er het perspectief van Eleonora die in haar dagboek haar indrukken noteert. Zij schrijft vrijelijk over zaken die absoluut niet door een ander gelezen mogen worden.

De strijd tussen kerkelijk en wereldlijk gezag is een heel subtiel spel. De twaalfde eeuw was een periode van relatieve vrijheid van denken en godsdienst. Maar ketterjagers waren zeker actief. De Castelnau verbeeldt in dit verhaal deze slijmerige mensensoort. Hij duikt ’s nachts op om Thomas af te luisteren of om hem te betrappen op een zonde. Het is onduidelijk waar hij zijn instructies van de krijgt. Hij beweert van de paus.

Wanneer er een nieuwe paus aantreedt bezoekt Eleonora hem. Het blijkt een oude bekende van haar, Hyacinth Bobo-Orsini. Zij praten over de “diplomatieke doolhoven”. De wonderlijke man blijkt ook van de mannenliefde te zijn. Bovendien is hij minder gelovig dan dat je van een aankomend paus mag verwachten. Onzeker is nog of hij na zijn aantreden De Castelnau kan afremmen in zijn geloofsijver.

Prachtig is hoe Wiersinga dit soort gesprekken weergeeft. Als lezer weet je soms niet wat nu de werkelijke uitkomst van een gesprek, van een onderhandeling is. Later in het verhaal kan het leiden tot een diverse uitkomsten. De misverstanden en dubbele agenda’s zijn soms wat moeilijk te volgen, maar dit houdt ook de spanning in het boek.

Een hoofdlijn van het verhaal is de volwassenwording van Thomas, als zanger en als minnaar. “Verliefd zijn is lijden.” Zijn halfbroer schreef dat de vrouw de incarnatie van de duivel is. Maar Thomas twijfelt. Hij krijgt aanbiedingen genoeg om zijn maagdelijkheid te verliezen. En hij is op zoek naar het verschil tussen vriendschap en minne. Dan treft hij de vrouw van zijn dromen, zijn domna. Uiteraard bezingt hij haar, maar  zonder haar naam te noemen, want zij behoort al tot een ander.

De verwikkelingen die volgen doe ik niet geheel uit de doeken om geen spoilers weg te geven. In ieder geval ziet Eleonora zich gedwongen Thomas te verbannen wegens majesteitsschennis. Maar godverloochening kon hem niet aangerekend worden. Wie had hem aangegeven? De koetsier! Maar deze simpele ziel had niet zelfstandig gehandeld.

Thomas ondervindt wat hij bezingt. “Liefde is groter dan je denkt.” Leuk is dat in het boek de liederen van Thomas en andere troubadours zijn opgenomen. In bedekte termen wordt daar datgene in verwoord wat niet gezegd mag worden. Een terugkerend refrein is: “Man of vrouw maakt toch niet uit? Zij houden van hetzelfde fruit.”

Thomas en Eleonora voelen dezelfde tweespalt tussen kunst en wereld, of tussen de liefde van het hoofd en de liefde van het lichaam. Eleonora benijdt de troubadour. “Hij is vrij in het rijk van de muze, ik zit gevangen in het rijk van de noodzaak.” Zij voelt zich als een vlieg in een web.

Ditzelfde web houdt Thomas in zijn greep. Kan hij ooit vrijelijk de liefde bedrijven? Om zijn verbanning teniet te doen wordt er een liefdesgericht gehouden. Thomas is inmiddels meester en staat iets zekerder in het leven. Bij dit gericht komen vele mensen opdagen die iets in het leven van Thomas hebben betekend.

De zaak van Thomas staat niet alleen, anderen vertellen openhartig over hun liefdes. Het verhaal krijgt hier iets theatraals. Bekentenissen en sterfgevallen gaan vooraf aan de grote finale: een dronkenmansorgie waarbij Thomas zijn minne mag bezwangeren, onder het toeziend oog van twee mannen die zich niet beperken tot kijken alleen. Het slotwoord is aan de dood en de hoop. “Alle leven ijlt naar het graf.” Maar er is een kans dat Thomas zich verenigt met zijn grote liefde.

Pim Wiersinga heeft met ‘Eleonora en de liefde’ een grootse roman geschreven. Ik besluit met een citaat uit zijn dankwoord. “Lezers! Vergeet de middeleeuwen met al die zangers en hertoginnen, ketters en kastelen – en schrijnend onrecht. Liever wakker ik jullie nostalgie naar het onmogelijke aan.”