De Franse schrijfster Annie Ernaux ontving in 2022 de Nobelprijs voor de literatuur. Zij debuteerde half jaren zeventig en schreef novellen en romans die grotendeels autobiografisch zijn. Ernaux groeide op in Normandië in een milieu van arbeiders en kleine middenstanders. Haar werk bevat maatschappelijke thema’s als armoede, maatschappelijk stijging en vrouwenrechten. Les Années uit 2008 wordt als haar hoofdwerk beschouwd. In 2020 verscheen de Nederlandse vertaling van Rokus Hofstede en kreeg zij ook in Nederland bredere bekendheid. De jaren is tegelijkertijd een persoonlijk verhaal en een geschiedenis van Frankrijk vanaf het einde van de Tweede Wereldoorlog tot aan de eenentwintigste eeuw.
De eerste zin van het boek luidt: “Alle beelden zullen verdwijnen”. Daarna volgt een opsomming van momenten uit de Franse geschiedenis, kleine observaties, persoonlijke herinneringen en zelfs flauwe mopjes. Het tempo van de opeenvolgende beelden is hoog en de volgorde lijkt willekeurig. Na een paar pagina’s komt er rust in het verhaal en zoomt de verteller in op een foto uit 1941 waarop een baby te zien is. Er volgen andere foto’s die beschreven worden, de baby groeit op. De verteller verruimt haar blik en beschrijft de feestdagen na de oorlog, maaltijden waar geen eind aan lijkt te komen. Zij beschrijft oorlogsherinneringen, familiegebeurtenissen en het opgroeiende meisje in de jaren vijftig. “Frankrijk was onmetelijk groot en bestond uit bevolkingsgroepen die zich onderscheidden door wat zij aten en hoe ze spraken.” De meeste levens speelde zich af binnen een straal van een vijftigtal kilometers. Maar historische gebeurtenissen en het dagelijkse leven werd op veel plekken hetzelfde beleefd. Er was gedeelde armoede: “alles om je heen was schaars.” Ernaux noemt voortdurend herkenbare merken van huishoudelijke artikelen, tijdschriften, beroemde mensen en later films, televisieprogramma’s en meer. Niet alles wat zij noemt kende ik, maar ik denk dat voor de oudere Fransman bijna alles wat zij noemt herinneringen opwekt.
Deze manier van schrijven houdt Ernaux het hele boek vol. De vrouw wordt met ‘zij’ aangesproken, nergens met ‘ik’, terwijl het verhaal gebaseerd is op haar eigen leven. Dit doet zij heel mooi, want haar leven staat voor dat van een hele generatie. Een dergelijke manier van schrijven heb ik niet eerder gelezen. Dat alleen al maakt De jaren een bijzonder boek. Zij groeit op in de provincie. Haar leven bestaat uit wachten. “De zomervakantie is een lange periode van verveling, van onbeduidende bezigheden om de dagen te vullen.” Ondertussen speelt de oorlog in Algerije, de dood van Stalin en is er een groeiend bewustzijn dat de wereld groter is dan haar dorp en zelfs groter dan Frankrijk. Zij en haar generatiegenoten willen ontsnappen aan het keurslijf van de katholiek kerk. Mei 1968 voelt als een bevrijding maar kan zij niet onmiddellijk duiden. Iedereen praat met elkaar, alles staat ter discussie. Dit deel van het boek is zeer compact geschreven. De gebeurtenissen volgen elkaar in snel tempo op. Deze manier van schrijven past bij de tijd die beschreven wordt. Later in het verhaal wordt mei 1968 een referentiepunt. Andere gebeurtenissen, andere presidenten en andere maatschappelijke veranderingen worden eraan afgemeten. Links kan de hoge verwachtingen niet waarmaken. “Rechts keerde terug, maakte resoluut korte metten, denationaliseerde, schafte de overheidstoestemming op ontslag en belasting op grote vermogens af. De maatregelen maakten niet genoeg mensen gelukkig. We hielden weer van Mitterand.”
Later vraagt zij zich geregeld af of zij in een ander leven gelukkiger zou zijn. Zij ziet haar kinderen, waar zij steeds minder gemeen mee heeft en die zij steeds minder kan volgen. Zij hebben geen armoede gekend, de oorlog is ver weg en zij stellen amper vragen bij de consumptiemaatschappij. Als oude vrouw denkt zij veel terug aan vroeger. Zij zag zichzelf toen voortdurend veranderen, terwijl de wereld hetzelfde bleef. Nu is dat omgekeerd en “voelt zij zich nu onbeweeglijk in een wereld die voortjakkert.” Heel subtiel beschrijft Ernaux de maatschappelijk veranderingen over de decennia heen en een individu die deze ondergaat en erop reageert. Je voelt dat haar greep op de wereld om haar heen afneemt. Ze voelt zich onthecht, maar vraagt zich ook af of het vroeger wel echt anders was. Mooi is ook dat in het verhaal de wereld steeds groter wordt. De vercommercialisering en mondialisering is onstuitbaar. Er komen steeds minder typisch Franse zaken voorbij. Actuele gebeurtenissen, zoals de val van de muur en de aanval op de Twin Towers gaan de hele wereld aan. De Jaren is een uniek boek, haar manier van schrijven werkt bedwelmend. Het effect werd in de tweede helft wel wat minder. Het leek een beetje of het vuur eruit was, zoals dat ook bij de ouder wordende vrouw het geval is. Daarmee sluit de manier van schrijven van Ernaux wel heel direct aan op de gemoedstoestand van haar hoofdpersoon, zowel van de vrouw als van haar generatie. Ernaux beschrijft in het boek veel, waarschijnlijk persoonlijke, foto’s. Zij probeert hiermee en met haar taal beelden vast te houden die ooit allemaal zullen verdwijnen. De laatste zin van dit geweldige boek sluit hier prachtig op aan: “Iets redden van de tijd waar we nooit meer zullen zijn.”
Geen opmerkingen:
Een reactie posten