Al enige tijd keek ik uit naar de nieuwe roman van Bertram Koeleman. Dit is jouw tijd is zijn vijfde boek en derde roman, naast twee verhalenbundels. Wat Koeleman schrijft verrast altijd. Zijn werk is niet autobiografische en kun je ook niet actueel noemen. Hij creëert een uniek universum, dat voor het Nederlandse taalgebied misschien alleen vergelijkbaar is met dat van Rob van Essen. In Dit is jouw tijd is de hoofdpersoon Mart Rebius begin veertig wanneer zijn vader overlijdt. Tijdens de begrafenis heeft hij een sterk gevoel, bijna een visioen, dat in zijn jeugd hem iets dramatisch is overkomen. Hij weet zelfs aan te duiden dat dit tijdens zijn zesde verjaardag moet zijn gebeurd.
De moeder van Mart, waar hij een redelijk goede band mee heeft, ondanks dat zij nooit over belangrijke zaken praten, weet niet waar hij het over heeft, maar zij steunt hem in zijn zoektocht. Mart pakt het groots aan en wil zijn jeugd reconstrueren. Hiervoor lukt het hem zijn ouderlijk huis te kopen en in te richten zoals het er in zijn jeugd uitzag. Hij is al langere tijd bezig met het verleden. Hij geeft zeer geregeld jaren negentig feesten in zijn grote huis. Mensen weten via via de feesten te vinden, waar mobiele telefoons verboden zijn en alles er moet uitzien als een studentenfeest in de jaren negentig. Mart loopt dan door de verschillende kamers, maar praat zelden met iemand. Hij probeert iets te beleven wat hij zelf niet heeft meegemaakt in die tijd. Wat hij wel de laatste dertig jaar gedaan heeft en hoe hij aan zijn grote huis en het geld komt om een tweede huis te kopen, is onduidelijk.
Om het herbeleven van zijn jeugd te laten slagen zoekt hij jeugdfoto’s op en probeert hij meubels, kleding en allerlei prullaria in het huis terug te brengen. Op zijn zolder liggen nog spullen van vroeger, zijn moeder heeft veel bewaard en tweedehands lukt het hem ook om van alles aan te schaffen. Koeleman beschrijft nauwkeurig een flessenopener, een beeldje van het Atomium, het behang op de muur en meer. Ik herkende veel uit mijn eigen jeugd uit de jaren zeventig. En het werkt, deze voorwerpen roepen herinneringen op. Het project krijgt groteskse vormen wanneer Mart besluit acteurs in te huren die zijn tantes, ooms en andere visite na moeten spelen, mensen die bij het feestje voor zijn zesde verjaardag aanwezig waren. Hij heeft het gevoel hiermee dichter bij zijn doel te komen. “Het verleden bestond, het was gemaakt, door hem en zijn ouders, door iedereen wiens leven met dat van hem verbonden was, en dat gaf het verleden de schijn van bereikbaarheid, als iets dat in hangars en schema’s lag opgeborgen. Het was zijn taak om die schijn op te heffen.”
Naast absurde elementen die gepaard gaan met de onderneming - zo lijkt zijn acteur-vader een relatie aan te gaan met zijn echte moeder – laat Koeleman zijn hoofdpersoon bespiegelingen geven over herinneringen en het belang van ons geheugen. ”Het verleden biedt ons troost, veiligheid, geborgenheid. Wie wij vandaag zijn, of hoe wij onszelf vandaag zien, is in grote mate afhankelijk van ons beeld van onszelf vroeger.” Mart concludeert dan dat als dit beeld onvolledig is, wijzelf ook onvolledig zijn, om vervolgens dit weer weg te wuiven als bla bla bla. Later krijgt hij een inzicht dat wat hij zoekt in zijn jeugd misschien onbereikbaar is. “De bewegingen van zijn leven werden grotendeels bepaald in gesprekken waar hij nooit deelgenoot van was.”
Deze thema’s kunnen een boek zwaar maken, maar de stijl van Koeleman voorkomt dit. Zo krijg je ook een beeld van de persoonlijkheid van Mart als een eenzaam en weinig sociaal wezen, maar toch komt hij niet gekweld en zielig over. Wat Koeleman heel goed doet is gebeurtenissen op eenzelfde toon brengen. Drama’s worden niet op een dramatische toon gebracht, eerder terloops, zoals veel zaken terloops voorbijkomen die belangrijk zouden kunnen zijn voor het verhaal. Er is geen hiërarchie in gebeurtenissen en hierdoor komen ook absurde zaken heel gewoon over. Op de lezer heeft dit een vervreemdend effect, dat ik herkende uit Koelemans eerdere boeken. Je kunt je dan afvragen, als er geen hiërarchie in gebeurtenissen is, of zijn zoektocht naar die beslissende gebeurtenis in zijn jeugd wel iets kan opleveren.
Dit is jouw tijd heeft spannende elementen, maar dat is niet waar deze geslaagde roman alleen om draait. Het bijzondere karakter van Mart is goed uitgewerkt, absurde elementen zijn precies gedoseerd en de meer filosofische bespiegelingen passen goed in het verhaal. Koeleman weet na een middenstuk in de roman, waar je je afvraagt waar het verhaal heengaat, aan het einde van het boek de lezer te verrassen. De roman heeft ook iets nostalgisch en is een ode aan spullen; ter afsluiting een (ingekort) citaat uit het slot van de roman. “Deze spullen, dat was geen reductie van een mensenleven. Deze spullen, dat was hij. De Sesamstraatpuzzel waarvan twee stukjes ontbraken zodat Ernie geen haar had, dat was hij. De zaklantaarn die zijn moeder voor hem had gekocht voor schoolkamp, de zware rubberen geur van het ding, de troostende maar ook mysterieuze lichtstraal die het uitzond, dat was hij. De lelijke metalen rammelaar die een tante voor hem had meegenomen van een reis naar Guatemala, dat was hij. … Hij was het voertuig voor de betekenis van al deze dingen. Hij was de ruimte waarin dit alles kon leven.”
Geen opmerkingen:
Een reactie posten