maandag 23 september 2019

Marjolein Beumer – Zonder publiek

Marjolein Beumer is bekend als scenarioschrijver. Zij schreef de scenario’s voor de films Soof en Soof 2. Zonder publiek is haar debuutroman. Het verhaal draait om moeder-dochterrelaties. Catherina Pecheur is een vermaard toneelactrice. Alles draait in haar ogen om haar. Zij merkt dat het acteren haar de laatste tijd zwaarder valt. Haar dochter is Laura: bijna vijftig, haar man doceert op de universiteit, zelf geeft zij les op het vmbo. De dochter van Laura heet Puck. Zij is net klaar met school en verlaat van de ene op de andere dag het huis.

De korte hoofdstukken in Zonder publiek heten afwisselend Catherina en Laura. Vanuit deze twee standpunten vertelt Beumer het verhaal van de sluipende ziekte van Catherina. Het proces van dementeren vormt de aanleiding voor het blootleggen van het mijnenveld van hun onderlinge relatie. Zolang er afstand was, konden de twee elkaar negeren, nu komt met name bij Laura alle frustratie boven drijven.

In de eerste hoofdstukken zie je Catherina worstelen met haar vergeetachtigheid. Zij heeft nog geen inzicht in haar ziekte. Laura heeft andere zorgen. Haar dochter neemt geen contact meer met haar op sinds zij op zichzelf woont. Zij neemt het haar kwalijk, maar twijfelt ook aan zichzelf. In terugblikken lees je hoe de jeugd van Laura verliep. Catherina had het te druk met haar carrière en bracht Laura onder bij haar ouders. Laura ziet zichzelf als een sociale hork. Regelmatig roept zij uit dat zij alles verkeerd heeft gedaan. Haar man Rupert, die in het hele verhaal op de achtergrond blijft, spreekt haar met alle redelijkheid toe en zegt dat zij afstand moet nemen tot haar dochter. Deze adviezen komen niet binnen bij Laura.

Interessant is dat de blinde vlek die Catharina heeft voor haar dochters wensen en behoeften dezelfde is die Laura heeft voor haar eigen dochter. Sowieso lijkt de geschiedenis zich al generaties te herhalen. Het grote verschil tussen Catherina en Laura is dat de eerste zichzelf nooit als een probleem ziet. Haar rol als belangrijk persoon is onaantastbaar. Laura twijfelt daarentegen aan alles. Op de school waar zij les geeft gaat het mis. Zij laat zich aan de kant zetten door een jonge directrice. Ondertussen komt zij nauwelijks nader tot haar moeder en haar dochter. Precies haverwege de roman zegt Laura tot zichzelf. “Waarom gedraag ik mij zo? Waarom zeg ik niet gewoon wat ik wil? Waar ben ik toch altijd zo bang voor?” Dit vroeg ik mij als lezer ook al geruime tijd af. Alle karakters in het boek zijn een beetje naar en vooral Laura komt heel irritant over. Je zou haar even door elkaar willen schudden en tot de orde willen roepen. 

Naarmate de dementie van Catherina verergert nemen de onderlinge spanningen toe. Moeder en dochter zagen elkaar niet vaak, maar nu is Laura wel verplicht zich met haar moeder te bemoeien. Vooral wanneer zij naar België afreizen om het huis waar Catherina woonde leeg te halen en te verkopen – een van de mooiste scenes uit het boek – lopen de irritaties hoog op. Laura krijgt hierdoor wel een andere kijk op de afstand die haar dochter Puck tot haar heeft genomen.

Zonder publiek, een mooie en toepasselijke titel, gaat over een thema waar bijna iedereen wel een voorstelling van kan maken, de relatie tot je moeder en/of dochter en familiefrustraties die generaties lang kunnen doorwerken. De invalshoek van Beumer is matig origineel, een actrice op leeftijd die dementeert. Je legt vanzelf verband met het hele leven als toneelspel. Mooi is dat je de worsteling van Laura van heel dichtbij beleeft. Je wordt er bijna akelig van. 

Minder goed vind ik de te opvallende hints in het boek. Catherina heeft het verschillende keren over haar dochter als schrijfster. Laura reageert hier meteen op: zij is lerares. Natuurlijk gaat zij later in het verhaal op een schrijfcursus. Zo bevat het boek meer clichés, die je vaker terugziet in televisieseries, zoals een dagboek dat per ongeluk in handen komt van Laura en een afgeluisterd gesprek vanuit een openbaar toilet. Zonder publiek is een redelijk geslaagd romandebuut, met naar mijn smaak iets te veel restanten van een scenario.

Geen opmerkingen: