donderdag 14 juli 2022

Nikki Dekker – Diepdiepblauw


Tijdens het Rotterdamse Boekenbal zag ik Nikki Dekker voordragen uit haar debuutroman Diepdiepblauw. Het optreden vond plaats in de torenkamer van Arminius. In de kleine ruimte met beperkt publiek liep de temperatuur op tot boven de dertig graden. Haar voordracht was zeer geslaagd. Ik wilde meteen haar boek lezen. 

Diepdiepblauw is een fantastisch boek. Dekker weet twee werelden ingenieus met elkaar te verbinden. De verteller is op zoek naar haar (seksuele) identiteit. Als volwassene kijkt zij terug op haar leven. Daarnaast kijkt zij onder water naar dieren die daar leven en diept zij de meest wonderlijke verhalen op over hun leefwijzen. Het lijken twee gescheiden lijnen in het boek, maar Dekker brengt ze in ieder hoofdstuk samen. De hoofdstukken hebben namen van onderwaterwezens als platvis, zeepaardje, zeevonk en potvis of luiden water of scheepswrak. Een verhaal over zeemeerminnen besluit zij met de mededeling dat er nooit een gevonden is maar dat de zeemeermin bestaat in sprookjes. “Bijna ieder kind groeit op met de mogelijkheid dat zich onder water een tweede wereld bevindt, net buiten ons bereik.”

 

Op de middelbare school vragen leeftijdsgenoten hoeveel keer zij heeft gezoend. Zij noemt jongensnamen, maar vergeet Lisanne, haar eerste ervaring. Lisanne noemt haar echter wel, wat zij als verraad voelt. Zij is in verwarring en vraagt zich af waarom zij de ervaring met een meisje niet serieus nam. Zij is toch niet lesbisch, zoals Lisanne? Deze onzekerheid of onrust of zij wel of niet lesbisch, bi of anderszins is keert telkens terug in het boek. De buitenwereld, haar familie, vrienden en relaties, willen weten in welk hokje zij past. Lange tijd heeft zij een vaste vriend, Ruben, maar daarnaast gaat zij relaties aan met vrouwen. In een vrouwencafé voelt zij zich afgewezen omdat zij met een man woont. In de onderwaterwereld liggen mannen- en vrouwenrollen vaak minder dwingend vast. De anemoonvis, Nemo in de Disneyfilm, vormt met een anemoon bijna één wezen. Het visje lokt grotere vissen naar de anemoon die deze vissen verlamt en opeet. De anemoonvis eet de restjes op. Wanneer de moeder van de anemoonvis overlijdt verandert de vader in een vrouw “en zal Nemo met zijn vader, inmiddels zijn moeder en/of partner, paren om nieuwe anemoonvisjes ter wereld te brengen. Dat gegeven is wonderbaarlijker dan elk van de avonturen die de vissen in de tekenfilm beleven.”

 

Zo legt Dekker voortdurend verband tussen de twee onderwerpen: een mensenmassa in een kroeg voelt aan als onder water zijn. De hoofdpersoon wringt zich naar buiten om naar lucht te happen. Een vriendinnengroep beweegt als een dansgezelschap. Ze letten op elkaar en bewegen synchroon, net als een school vissen. Volg je de bewegingen niet, dan wijk je af en lig je eruit. Haar personage probeert aan te sluiten bij een school, maar vindt niet de juiste houding die zij moet aannemen. Ondertussen experimenteert zij op seksueel gebied. Zij gaat veel uit met een vriendin, waar zij geen relatie mee heeft en vraagt zich af waarom dit is. Voor haar staan de gangbare modellen van relaties niet vast, maar zij voelt wel de maatschappelijke druk om nu eens te zeggen wat of wie je bent. Liever houdt zij dit open, omdat zij het niet weet en omdat het uiteindelijk niet nodig is. Haar belangstelling voor de kring om Virginia Woolf helpt haar in deze zoektocht. 

 

De vermogens van sommige onderwaterwezens zijn verbluffend en divers. Het gehoor van de kabeljauw is zeer goed. Hij kan de golven op het strand horen breken zodat hij weet waar hij bevindt ten opzichte van de kust. De potvis kan 1.500 meter onder water duiken, dankzij een eiwit in het bloed dat ervoor zorgt dat hij zuurstof in zijn spieren kan vasthouden. En bij onder andere zeekoeien, dolfijnen en orka’s zijn biseksuele relaties heel gebruikelijk. De intelligentie van onderwaterdieren wordt vaak danig onderschat. Inktvissen kunnen mensengezichten onderscheiden. Dekker noemt Frans de Waal als onderzoeker die aangeeft dat de manier waarop wij intelligentie bij andere dieren onderzoeken vooringenomen is. Inktvissen hebben vaak geen zin in onze opgedrongen testjes, maar ze zijn wel slim genoeg om de irritante verlichting boven hun waterbak te doven door kortsluiting te veroorzaken. Het meest opmerkelijke verhaal is dat van een dolfijn die zelfmoord pleegde. Vanuit een prettige onderzoeksomgeving werd hij na jaren overgebrachte naar een krappe kooi van een dolfinarium. Hij raakte gestrest, werd depressief en bleef onder water. Zeezoogdieren zijn bewuste ademhalers. Ze kunnen ervoor kiezen om dat niet meer te doen.

 

Diepdiepblauw gaat over identiteit en diversiteit. Dat klinkt clichématig, maar de manier waarop Nikki Dekker dit uitwerkt is erg goed. Ik kan niet precies de vinger leggen op wat dit boek zo goed maakt. De paragrafen zijn kort en worden onderscheiden met een &-teken, het taalgebruik van Dekker is vrij kaal en haar toon is luchtig. Ondanks de overkoepelende symboliek gebruikt zij in het lopende verhaal geen directe vergelijkingen tussen het onderwaterleven en haar relaties met andere mensen. Je legt als lezer zelf de verbanden. Per paragraaf kan het onderwerp verspringen van een zeer persoonlijk verteld verhaal naar een wetenschappelijke verklaring voor gedrag bij een bepaalde vis, maar nergens komen de abrupte overgangen storend over, integendeel. Kortom, lees dit boek!

 

Tot slot, het boek gaat ook over biodiversiteit, het verdwijnen van soorten en de vernietiging van het milieu; een citaat over de zogenaamde gevaarlijke haaien. De haai heeft geen interesse in de mens, hij wil gewoon met rust worden gelaten. “Maar wij zijn er niet het type dier naar om andere met rust te laten. Wij zijn het type dier dat binnenvalt, overmeestert, inneemt en uitmoordt. Keer op keer.”

1 opmerking:

Lalagè zei

Mooi om te lezen hoe jij dit boek ervaren hebt. Ik wist zelf niet zo goed wat ik ervan vond, vooral in het begin van het boek. Later vond ik het toch wel wat hebben. De samenhang tussen de onderwaterdieren en de hoofdpersoon zie jij beter dan ik, maar het is sowieso fijn om over vissen te lezen.