Georges Perec – De wedergekeerden

Als groot liefhebber van het werk van Georges Perec (1936-1982) keek ik uit naar de vertaling van Les revenentes uit 1972, de roman waar de letter e de enige klinker is. Guido van de Wiel werkte twaalf jaar aan deze vertaling. Eerder vertaalde hij La disparition, de roman van Perec uit 1969 waar de letter e juist in ontbreekt. In vertaling luidt de titel ’t Manco. Lange tijd was het boek niet meer nieuw te krijgen en betaalde je er tweedehands een stevig bedrag voor. Nu is er een paperbackeditie beschikbaar van dit wonderlijke boek.

’t Manco telt bijna driehonderd pagina’s. Het is het enige boek van Perec dat ik niet kreeg uitgelezen. Het experiment is interessant, en het levert soms prachtige en krankzinnige zinnen op, maar het verhaal is eigenlijk niet te volgen. Ditzelfde euvel heeft De wedergekeerden, maar het voordeel is dat dit e-boek een stuk dunner is. Van de Wiel schreef een uitstekend voorwoord bij zijn vertaling waarin hij de twee boeken met elkaar vergelijkt. Hij ziet ze als tegenpolen en noemt een hele reeks tegengestelde kenmerken van de boeken, zoals verdwijnen tegenover terugkeren, verdeeldheid tegenover eenwording, onderdrukking tegenover bevrijding. Door de twee soorten beperkingen, het uitsluiten van de letter e en het exclusieve gebruik van deze klinker, sluiten de twee boeken elkaars idioom maximaal uit. Hij maakt aannemelijk dat Perec zelf ook bewust deze tegenstellingen heeft gecreëerd. 

 

Van de Wiel laat ook goed zien dat zelfs in zo’n abstracte roman als ’t Manco autobiografische elementen niet ontbreken. “De verdwenen e in ’t Manco verwijst onmiskenbaar naar het verlies van Perecs ouders.” De wedergekeerden ziet hij als een poging om op allerlei manieren tot catharsis te komen. Belangrijk is hierbij juist de beperking. Hij citeert Jules Deelder: “Binnen de perken zijn de mogelijkheden even onbeperkt als daarbuiten.” In De wedergekeerden is ondanks de beperking een enorme vrijheid te lezen, zowel qua taalgebruik als qua onderwerpkeuze. 

 

De vertaler biedt aan het eind van zijn voorwoord de lezer nog een groot aantal ingangen, verschillende lagen, om het boek goed te kunnen begrijpen. Een helder voorwoord als dit is in feite noodzakelijk om een roman als De wedergekeerden goed te kunnen lezen. Ik las het boek met verbazing en werd vooral door de woordkeus en de klanken meegenomen. Uit het voorwoord begrijp ik dat het verhaal draait om een juwelenroof en om een langdurige orgie onder leiding van een kerkheer, maar na een paar pagina’s liet ik het volgen van de verhaallijnen al los. Ik las het als een soort poëzie en concentreerde mij op de zinnen, waarbij de betekenis soms niet eens tot mij doordrong. Graag wil ik iets laten zien van deze leeservaring door te besluiten met een aantal citaten uit dit curieuze boek dat ik ondanks de onbegrepelekheden met veel plezier heb gelezen.

 

“Beesten mekkeren. Een gerezen heg verleende kwetterende merels een nestelplek. Efemere en gelede steekwespen zwermden beneden ceders.”

“René ergerde zech en verweet Leclerc een pervert te wezen. De extreem geënerveerde wezens bleken verdeeld en het werd een echte vete.”

“Mehmet ben Berek, de zeer bekende en gerespecteerde bevelhebber der Berberrebellen … werd met messteken bewerkt!”

“Mensen wensten te vertrekken en bleven steken wegens een trechterende entree.”

“Engerds met gebreken bezetten de smerege en met weerzenwekkende kevers vergeven vertrekken en sleepten zech dreggend verder met de wens de drek te weerstreven: er werd met leegte gekeken, gekwelde bleke vellen met weg-etterend vlees, weggeteerde benen, vreeswekkende en vleeslekkende skeletten…”

De geesteleken … bevelen de efeben ferm lebberwerk te leveren.”

“Weg met de beleefdheden!”