Johan Harstad – Max, Mischa & het Tet-offensief

De Noor Johan Harstad is na de romans Hässelby en Buzz Aldrin, waar ben je gebleven? internationaal doorgebroken. In Nederland heeft hij een grote schare trouwe fans, die zich vorig jaar gretig stortte op het 1200 pagina’s dikke Max, Mischa & het Tet-offensief. Ik hoorde van diverse lezers dat zij het boek in enkele dagen hadden verslonden. Ik begon er een paar weken terug aan: een prachtig boek. Ik liep af en toe vast en deed er dus wat langer over om het boek uit te lezen.

De hoofdpersoon is Max Hansen. Hij groeit op in het Noorse Stavanger. Zijn ouders waren linkse activisten. Zij kozen later voor een kalmer bestaan. Zijn vader is piloot, zijn moeder heeft een winkeltje in wol en gebreide truien. Max heeft een oudere zus, maar zij komt nauwelijks in het verhaal voor. Op dertienjarige leeftijd verhuist het gezin naar een buitenwijk van New York, omdat zijn vader daar een betere baan kan krijgen. De wereld van Max stort in. Het duurt een hele tijd voordat hij het leven weer aan kan.

Dit eerste deel van het leven van Max is een roman op zichzelf. Het verhaal zit boordevol grote thema’s, die schijnbaar losjes voorbij komen. Het gaat over jeugdvriendschap, het uiteenvallen van een gezin, volwassen worden, het wel of niet vasthouden aan idealen, je geboortegrond en nog veel meer. Het mooie en soms frustrerende is dat Harstad al deze thema’s in verhalen binnen het grote verhaal van Max laat terugkeren, maar ze nergens mooi afrondt. Na 1200 pagina’s is het verhaal niet uitverteld. Hij zou er zo nog honderden pagina’s aan vast kunnen plakken, waarin de thema’s in nieuwe gedaanten weer opduiken.

Harstad vertelt het verhaal niet helemaal chronologisch. Vanuit het nu kijkt hij terug op zijn leven. De chronologie wordt onderbroken om het verleden van een personage te beschrijven of een gebeurtenis uit zijn eigen leven uit te diepen. Hij bewandelt vaak langgerekte zijpaden. Zijn vriendin Mischa is kunstenares. In een eerder leven was zij een kampioene polsstokhoogspringen. Deze geschiedenis beschrijft hij uitgebreid. Door dit verhaal heen klinkt de voortdurende twijfel over het maken van keuzes in je leven.

In dit verhaal spiegelt het verhaal van Max en zijn boezemvriend Mordecai. Zij zijn als pubers fanatieke zwemmers en gaan hier een tijdje helemaal in op. Het is duidelijk dat zij nooit de besten zullen worden. Later werpen zij zich volledig op het toneel. De onzekerheid of zij het goed doen en wat de waarde is van wat zij later doen, Max als regisseur in het theater, Mordecai als acteur, blijft steeds bestaan. Harstad geeft uitgebreide analyses over de theaterstukken van Max en de kunstwerken van Mischa. Je gaat bijna geloven dat deze werken echt bestaan. De Noorse editie van het boek bevat posters van de theatervoorstellingen en een catalogus met werk van Mischa.

Deze lijn is maar een van vele in het boek. Een ander belangrijk onderwerp is de oorlog in Vietnam, waar in de titel naar verwezen wordt. Het Tet-offensief was een massale aanval van de Vietcong in 1968. Max is als kind gefascineerd door de film ‘Apocalypse now’ Door het citeren uit deze film komt hij in contact met Mordecai. Voor die tijd had hij geen vrienden in zijn nieuwe omgeving. Vietnam komt vooral aan bod wanneer Max en Mischa in contact komen met Owen, de broer van zijn vader. Owen is eerder naar Amerika geëmigreerd en heeft gevochten in de Vietnamoorlog, voornamelijk om een Amerikaans paspoort te krijgen. De relatie tussen de broers is problematisch.

Owen is pianist en componist. Zijn levensloop wordt uitvoerig beschreven. Het mooie en ook tragische is dat de verschillende levensverhalen elkaar raken, maar dat de vier personages bijna nooit in harmonie zijn. Over gebeurtenissen uit het verleden blijft men zwijgen. Owen vertelt zijn neef nooit het volledige verhaal over Vietnam. Zelfs Mordecai heeft geheimen voor Max; soms wordt hier iets van prijsgegeven. Later blijkt hij nog een verborgen kant te hebben, waar Max niet achter komt. Zijn relatie met Mischa lijkt een aantal jaren perfect te verlopen. Maar ook zij heeft een eigen leven, waar Mischa niet bij kan. Op een bepaald moment is hun relatie over. Er wordt niet over hun uiteengroeien gesproken. Max kan er de vinger niet op leggen wat er is gebeurd. Overigens is dit geen spoiler, aan het begin van het boek lees je al dat zij uit elkaar zijn.

Hier lees je ook wat de reden is dat hij zijn verhaal schrijft: “Voordat we elkaar helemaal kwijtraken en veranderen in iets wat we nooit waren, alsof alles wat ons met elkaar verbond niet meer bestaat.” Het elkaar kwijtraken verbindt hij direct met het land Amerika. “Ik ken mijzelf nu slechter dan tien jaar geleden. Ik begrijp steeds minder. Het enige wat ik zeker weet na meer dan twintig jaar in dit land, is dat niemand hier thuishoort. Amerika is een land van ontheemden.” Als kind kreeg Max van zijn moeder te horen dat het niet uit maakt hoe ver je gaat, zolang de weg naar huis nog maar weet. Maar er is geen weg terug.

Naast de psychologische en intermenselijke thema’s komt in ‘Max, Mischa & het Tet-offensief’ de Amerikaanse geschiedenis voorbij: Vietnam natuurlijk, maar ook bijvoorbeeld de aanval op de Twin Towers en de orkaan Sandy. Hij vermengt deze gebeurtenissen heel natuurlijk in zijn grote verhaal. Daarmee is het tevens een roman over de moderne Amerikaanse geschiedenis. Als tiener miste Max vaak de plekken waar iets gebeurde, de unieke momenten, de feestjes waar je niet bij was. Hij weet niet of hij daar echt iets aan gemist heeft. “In de voorsteden lijkt iedereen dezelfde unieke momenten te hebben beleefd.” Ook dit is de Amerikaanse manier van leven.

Ik heb in het bovenstaande maar een deel van de verhalen en thema’s aangehaald. Het boek bevat veel meer, zoals het verhaal van de vader als piloot, een uiteenzetting van Noren die naar Amerika kwamen, de scenes uit de Vietnamoorlog en de nasleep met Vietnamveteranen, beschouwingen over Los Angeles en de hippie-cultuur, high-school scenes met een prachtige verhandeling over het noodlot van het mooiste meisje, analyses over het luisteren naar muziek. ‘Max, Mischa & het Tet-offensief’ is kortom een zeer rijk boek, waar je met een leesclub met gemak een avond over kunt doorpraten. Wat is het geheim van dit boek? Harstad werd onlangs ‘De Murakami van het Noorden’ genoemd, een terechte vergelijking. Bij beide auteurs is er niet precies de vinger op te leggen wat het werk zo goed maakt. Maar tot slot, om heel eerlijk te zijn, sommige uiteenzettingen over met name kunst vond ik wat te lang duren.