zondag 12 september 2021

Said El Haji – Gemeente zegt ik Nederlands leren


De Rotterdamse schrijver Said El Haji debuteerde in 2000 met De dagen van Sjaitan. De roman had onmiddellijk succes. Daarna kwam hij onder andere met een verhalenbundel en twee romans, de laatste in 2011. Naast schrijver is hij NT2-docent. Hij geeft les aan mensen voor wie Nederlands de tweede taal is, nieuwkomers, maar ook mensen die al decennia in Nederland wonen. In Gemeente zegt ik Nederlands leren doet hij verslag van het lesgeven. Het boek is geen roman, maar een gefictionaliseerde weergave van zijn ervaringen als docent. Namen van personen zijn verzonnen.

Het niveau van de cursisten is heel verschillend. Sommigen komen vrijwillig, de meesten zijn gestuurd door de sociale dienst. Er zitten hoogopgeleide vluchtelingen bij die meerdere talen spreken en oudere analfabeten. Fadila wordt door haar man gebracht. Zij staart bij de kennismaking naar de grond. Het cursuscontract vult Said voor haar in. Op bijna alle vragen over taal en inburgering staat een 1 op een schaal van 10. Hij vraagt aan haar of zij nooit in de buurt gaat wandelen of zo. Zij antwoordt dat zij de buurt niet kent. “Hoelang woont u hier al?” is zijn vervolgvraag. “Achtentwintig jaar.” Said El Haji schrijft het koel en humoristisch op, maar je moet toch even slikken wanneer hij subtiel dit leed laat zien. Haar gezicht is nat is van de tranen.

 

Het is lastig om het lesgeven genuanceerd én luchtig te beschrijven. Aan de ene kant kun je makkelijk uitweiden over het verdriet dat veel vluchtelingen met zich meedragen: de stress, armoede en uitzichtloosheid. Aan de andere kant kun je snel cynisch worden wanneer iemand die hier twintig jaar woont de Nederlandse taal slecht beheerst. Said El Haji lukt het een middenweg te bewandelen. Hij is grappig zonder dat hij neerbuigend doet over zijn cursisten. Hij laat de moeilijkheden zien, maar ook de kansen die mensen krijgen en de samenhorigheid die er vaak is in een groep. Vooral krijg je inzicht in gevoelens van schaamte die mensen hebben of de trots die zij soms opzij moeten zetten. 

 

Maar vooral is Gemeente zegt ik Nederlands leren een vermakelijk boek. De meeste cursisten begrijpen wel dat zij Nederlands moeten leren. Toch zijn er altijd laatkomers en mensen die eerder weg willen. Verslapen? Maar het is half twee in de middag. Of iemand moet alweer naar de dokter, precies binnen die drie uur dat de taalles wordt gegeven. Een ander zegt een dringende afspraak te hebben. Deze is pas uren na afloop van de taalles. Maar stel dat het regent en ik moet eerst naar huis om mij om te kleden. De leraar belooft dat mocht het gaan regenen hij eerder weg mag, wat prompt gebeurt. Saädia heeft hoofdpijn en krijgt een paracetamol. Mohammed zit te draaien in zijn stoel en heeft pijn in zijn schouders. Said is niet te beroerd hem een massage te geven. Hij doet eigenlijk alles om zijn leerlingen te behouden voor zijn lessen. Hoewel bij sommige mensen hij ook inziet dat vooruitgang er praktisch niet meer in zit. Een man schrijft na vele lessen nog zo onduidelijk dat zijn handschrift door niemand te lezen is. Hij heeft gewoon nooit fysiek leren schrijven. Een ander is onverstaanbaar, welke taal hij ook spreekt. Maar het samenzijn, meedoen en elkaar leren kennen – de groepen bestaan uit mensen uit alle windstreken, geloven en leeftijden – is vaak belangrijker voor de inburgering dan de grammatica onder de knie krijgen. En zelfs om een taal goed te begrijpen is grammatica niet echt nodig. Het gaat om de interactie en het oefenen. De cursisten worden onverbiddelijk op pad gestuurd om bijvoorbeeld een brood te kopen bij de bakker. En nee, dat brood mag je niet bij de Turkse bakker halen.

 

Said is geboren in Marokko. Een cursist verbaast zich erover dat hij geen Moslim is. Said heeft besloten er niet over te liegen of het onderwerp te vermijden. De moslims in zijn klas zijn teleurgesteld en vragen vergiffenis bij hun God. “Ik begrijp dat het pijn doet. Het doet pijn om van een gewaande broeder in het geloof te vernemen dat hij je geloof niet deelt. En waarom doet het pijn? Omdat het een dierbare illusie betreft.” Soms twijfelt hij of zijn manier van werken wel deugt. Hij prijst zich gelukkig dat hij nog geen officiële docent is en allerlei professionele competenties zou missen. Maar zijn aanpak is simpel: aandacht voor de cursist en deze in zijn of haar waarde laten, maar ondertussen niet het doel van deze bijeenkomsten uit het oog verliezen. Sommige opdrachten pakken anders uit dan hij ze had bedoeld. Dat maakt hem niet uit. Zolang zij maar plezier hebben in de opdracht en blijven communiceren.

 

Gemeente zegt ik Nederlands leren is een heerlijk boek dat ook wat nieuwe inzichten kan opleveren. Ik las het achter elkaar uit. Tot slot een citaat waarin Said El Haji een ode brengt aan de nieuwkomer. “Leve de nieuwkomer! Geen verfrissender elan dan dat van de nieuwkomer. Hij of zij dwingt ons tot het kritisch kijken naar ingesleten gewoonten en veronderstelde vanzelfsprekendheden, brengt zaken aan het licht die anders verborgen zouden blijven en maakt van zombies weer mooie, nieuwsgierige mensen.”

 

Geen opmerkingen: