Karel Capek – Hordubal

Met de nieuwe vertaling door Irma Pieper van Horbudal is de trilogie die het boek samen met Meteor en Een doodgewoon leven vormt compleet beschikbaar in het Nederlands. Hordubal is het eerste deel van ‘Čapeks romantrilogie over de kenbaarheid van de mens’. De boeken zijn ook geheel los van elkaar te lezen. Čapek (1890-1938) schreef ze aan het eind van zijn leven. Hordubal is uit 1933.

In deze editie is het nawoord opgenomen dat Čapek schreef na het afronden van de drie boeken. “Einde van de trilogie. Het is als wanneer de gasten zijn vertrokken … het huis was vol van ze en nu is het er opeens stil; het voelt een beetje als een bevrijding en een beetje als in de steek gelaten zijn. Er schiet je nog het een en ander te binnen dat je de vertrokkenen had willen zeggen en niet gezegd hebt, iets wat je hun had willen vragen en niet hebt gevraagd; of je haalt je voor de geest wat voor iemand ieder van hen was en je denkt terug aan wat ieder heeft gezegd en hoe hij je daarbij aankeek. Met de handen in de schoot gevouwen nog een paar ogenblikken stilstaan bij hen die er niet meer zijn.”

Het verhaal van Hordubal is betrekkelijk eenvoudig. Hordubal komt na acht jaar werken in de Verenigde Staten terug in zijn dorp. Lange tijd heeft hij niets van zich laten horen. Hij verheugt zich op de ontvangst van zijn vrouw en dochtertje, maar alles is anders geworden. Zijn vrouw keert zich van hem af, zijn dochtertje vlucht voor hem weg en er woont een knecht in huis die de boerderij bestiert. Hordubal probeert zijn plek in het gezin en in het dorp te hervinden. Hij slaagt daar niet in en het gaat steeds slechter met hem. Dan komt hij onder verdachte omstandigheden te overlijden.

In het tweede deel volgen we het onderzoek naar de dood van Hordubal. We leren zijn persoon vanuit een ander gezichtspunt kennen. In het derde deel wordt er door de rechtbank geoordeeld. Net als in Meteor, waarin verschillende mensen een ander verhaal hebben over een man die in coma ligt, wordt Hordubalbeschreven vanuit verschillende standpunten. De overeenkomst is dat de hoofdpersoon zelf weinig invloed heeft op deze interpretaties. Čapek noemt de werkelijkheid verschrikkelijk groot en ingewikkeld. “We zien de dingen anders, afhankelijk van wie en hoe we zijn; de dingen zijn zowel goed als slecht, zowel mooi als afschuwelijk… het hangt ervan af met welke blik we ze waarnemen.”

Čapek heeft een eenvoudige schrijfstijl en weet je meteen het verhaal in te trekken.  De gebeurtenissen in het eerste hoofdstuk waarin hij terugreist naar zijn dorp zijn niet bijzonder, toch voel je je direct betrokken bij Hordubal. Je leest meteen dat zijn verwachtingen over de thuiskomst niet zullen uitkomen. Het verhaal dendert vervolgens naar het onvermijdelijk einde van Hordubal. Hij wordt niet meer geaccepteerd in de gemeenschap, terwijl de gemeenschaap oogluikend wel de relatie tussen zijn vrouw en de knecht heeft toegestaan. Na de dood van Hordubal keren de verhoudingen om. De vrouw van Hordubal heeft een grens overschreden, massaal keert de gemeenschap zich tegen haar. Dit staat los van wat er ‘in werkelijkheid’ is gebeurd.

Met de vertaling van Hordubal is er weer een titel van Čapek beschikbaar in het Nederlands. Het is jammer dat zijn meesterwerk Oorlog met de salamanders niet meer nieuw verkrijgbaar is. Tweedehands worden er inmiddels flinke prijzen voor gevraagd; tijd voor een herdruk. Tot slot, eerder viel het mij op dat in veel Tsjechische romans en verhalen treinen een rol spelen. Hordubal speelt in een klein Tsjechisch dorp, toch begint het verhaal op de eerste pagina met een bespiegeling over Amerikaanse treinen: “Je meent het, Amerikanen reizen toch niet met een stoptrein, die nemen de sneltrein en dat is nog niet snel genoeg...”