maandag 23 juni 2014

Johan Harstad – Buzz Aldrin, waar ben je gebleven?


In Noorwegen is Johan Harstad enorm populair. Internationaal is hij evenzeer succesvol. Het meeste werk van hem is in het Engels vertaald. Hij wordt vergeleken met Jonathan Safran Foer. Buzz Aldrin, waar ben je gebleven? uit 2005 is zijn eerste roman.

De hoofdpersoon heet Mattias. Hij is een eind-twintiger en woont in het Noorse Stavanger. Hij heeft een baan als tuinman en een lieve vriendin. In het eerste deel vertelt Mattias over zijn jeugd. Hij was altijd een braaf jongetje, verdiepte zich als kind in de ruimtevaart. Toevallig was zijn geboortedag de dag dat de eerste mens in 1969 voet op de maan zette. Dit gegeven fascineert hem. Maar Mattias identificeert zich meer met de tweede man op de maan, Buzz Aldrin.

“En in de lente van 1979 besloot ik in al die drukte in de wereld te verdwijnen, nummer twee te worden, iemand die nuttig wilde zijn in plaats van op te vallen, die deed wat hem gevraagd werd.“ Dit thema komt in het hele verdere boek terug. “Sommigen willen niet de hele wereld hebben, ook al kunnen ze hem krijgen.”

Soms ontkomt hij er niet aan om op te vallen. Mattias is verliefd op een meisje uit zijn klas, Helle. Hij zegt hier niets over tegen zijn spaarzame vrienden, net zo min als hij hen vertelt over zijn zangtalent. Op een schoolfeest gaat hij verkleed als ruimtevaarder. Eindelijk spreekt hij met Helle, die lief tegen hem doet. Na een ruime hoeveelheid alcohol waagt hij de stap. Hij gaat het podium op, zingt de sterren van de hemel en oogst groot succes. Hij laat zich echter niet toejuichen, verdwijnt snel en ligt wekenlang ziek op bed. Later zal Helle zijn meisje worden.

Dit is een patroon in het leven van Mattias. Hij wil het liefst verdwijnen, onzichtbaar zijn, maar af en toe breekt hij los om daarna zo snel mogelijk weer in zijn schulp te kruipen. Alles lijkt in orde met de 29-jarige Mattias. Je weet als lezer dat dit schijn is. De achterflap en de eerste pagina’s laten weten dat hij vertrekt naar de Faeröer, de eilandengroep ver van de kust van Noorwegen. Hij is de weg kwijt, zijn meisje heeft hem verlaten en hij is zijn baan al tuinman kwijt. Op de Faeröer begint zijn nieuwe leven.

Dan wordt meer en meer duidelijk dat de neiging van Mattias om te verdwijnen voorkomt uit zware psychische nood. De thrillerachtige beschrijving op de achterflap vind ik niet helemaal passen bij de inhoud. Er zit spanning in het boek, maar het thema is het vinden van een plek in de wereld, het maken van keuzes in het leven, opgewassen zijn tegen verwachtingen, enzovoorts.

Hoe anderen de ‘geesteszieke’ Mattias zien, laat Johan Harstad heel mooi zien via de ouders. “Maar Mattias, je weet dat het onmogelijk is geen sporen na te laten. Er is altijd iemand die je ziet. Altijd iemand die zich je herinnert. Altijd iemand die van je houdt. Bijna altijd. Dat is gewoon zo.”

Wat er allemaal op de Faeröer gebeurt met Mattias zal ik niet verklappen. Daarvoor moet je het boek zelf lezen. Buzz Aldrin, waar ben je gebleven? is soepel geschreven, de verteller bouwt zijn verhaal langzaam op. Regelmatig blikt hij vooruit en laat doorschemeren dat er rampen staan te gebeuren. Hij zegt bijvoorbeeld in een bijzin dat er toen nog niemand dood was. Dit brengt spanning in het verhaal en schept verwachtingen. Je blijft geboeid lezen. Maar de verteller kondigt te vaak dramatische momenten aan. Dit verzwakt de spanning juist en dat is jammer.

Waar voor mij meer de spanning zit, is dat je een goed beeld krijgt van de gedachtewereld van Mattias, maar dat je hem nooit volledig kan doorgronden. En het mooie is dat de schrijver de andere kant van de gekte laat zien. “Wij die de wereld alleen uit het lood zien. … Want wie een alternatieve werkelijkheidsopvatting heeft, krijgt vrijheden die jij nooit zult hebben. Het privilege van de geesteszieke, omdat hij niet weet wat hij doet.” Wonderlijk tenslotte is de ‘ontknoping’, de laatste vlucht, aan de hand van een middeleeuws thema. Meer zeg ik niet, want dat is niet aardig als je dit boek zelf wilt lezen.

Geen opmerkingen: