Murat Isik had veel succes met Wees onzichtbaar uit 2017. Het boek gaat over Metin, een jongen die net als de auteur, opgroeit in de Bijlmer. Zijn tirannieke vader is de centrale figuur in het boek. Wees onzichtbaar is weliswaar een roman, maar bevat vele autobiografische gegevens. De weerbare moeder wordt in het boek wat onderbelicht. Isik was al van plan om een boek aan zijn moeder te wijden, toen hij een uitnodiging kreeg van de CPNB om het Boekenweekessay 2019 te schrijven rond het thema Moeder, de vrouw. De keuze om dit aan een man te vragen was misschien vreemd, maar ik begrijp dat Isik de uitnodiging met graagte aanvaardde. Deze editie uit 2020 is een uitgebreide versie van dat essay.
Murat Isik gaat in gesprek met zijn moeder en probeert te achterhalen waar haar strijdbaarheid vandaan kwam en hoe zij is opgegroeid. Veel verhalen kende hij al, maar nu krijgt hij de verhalen inclusief de scherpe kanten te horen. Zijn moeder groeide op in een dorpje in Oost-Turkije. Zij had een jonger zusje en een acht jaar oudere broer, die zij pas later leerde kennen. Dit waren drie van de elf kinderen die het overleefd hadden. Tot ver in de twintigste eeuw leefde men in dit deel van Turkije op uiterst primitieve wijze. Er was geen ziekenhuis of autoriteit in de buurt van hun dorp. Er gold eenvoudigweg het recht van de sterksten. Vrouwen waren per definitie ondergeschikt en werden in de regel mishandeld.
De moeder van Isik werd door haar eigen moeder bijna gewurgd toen zij als achtjarige zich verzette tegen het verbod om op straat met jongetjes te spelen. Zij haatte het om een meisje te zijn. Isik vraagt zich af hoe haar oma tot zoiets in staat was en duikt dieper in zijn familiegeschiedenis. Zijn grootmoeder was getrouwd met een man die na een ongeluk een been moest missen en daarom een zwakkeling was in het dorp. De buren aasden op hun stukje land. Ooit gooide een buurman een steen naar zijn grootmoeders hoofd met de bedoeling haar te doden en zo het land in te pikken. Zij overleefde de aanslag, maar had de rest van haar leven last van hoofdpijn en duizelingen. Bizar is ook het verhaal dat na een conflict een baby van het stel werd gedood door een dorpsgenoot. Zij werd begraven in een bijna anoniem graf. De daders gingen vrijuit. Vrouwen waren vogelvrij in het dorp. Regelmatig sloeg een man zijn vrouw gewoon dood om daarna te kunnen hertrouwen met een meisje van een jaar of zestien.
Nadat een grote aardbeving in 1966 hun dorp had verwoest verhuisde het gezin naar de grote stad Izmir. De oudere broer, die jarenlang niet bij hen had gewoond, regelde daar de zaakjes voor het gezin. De moeder van Murat ging op haar veertiende werken en moest al haar verdiende geld afstaan aan haar oudere broer. Wel kwam zij in de stad in aanraking met mensen met moderne opvattingen. Ze werkte zelfs in een gezin waar de man gewoon tegen zijn vrouw praatte en haar niet aftuigde als zij het waagde hem tegen te spreken. Mooi is hoe Isik beschrijft hoe het gezin aan een nieuw huis kwam. Op een braakliggend stuk land werd ’s nachts snel een soort keet gebouwd. Daarmee was de grond van jou en herbouwde je de keet tot een echt huis. Primitief was ook het huwelijksaanzoek aan zijn moeder. Zij vond haar aanstaande wel aardig. Maar de man kon niet wachten en ontvoerde haar met geweld. Vanaf toen woonde zij in het huis van haar schoonmoeder en was daar de voetveeg.
Met verbijstering lees je zulke verhalen. En des te meer bewondering krijg je voor Murats moeder, die haar eigen kinderen heeft kunnen laten studeren en die als zelfstandige vrouw een carrière opbouwde in Nederland. Haar man liet zich ondertussen afkeuren en zat dagenlang in koffiehuizen zijn communistische theorieën te verkondigen. Zijn macht en zijn invloed op het gezin verminderden in de loop der jaren.
In de laatste hoofdstukjes gaat het om hoe de volwassen Murat Isik in het leven staat. De schaamtecultuur - nooit de vuile was buiten hangen - die hij ondanks zijn inmiddels geëmancipeerde moeder meekreeg, beïnvloedt ook hem nog. Met Wees onzichtbaar heeft hij zich hier deels los van kunnen maken. Zijn moeder is trots op hem. Mijn moeders strijd is een noodzakelijke aanvulling op het verhaal dat Murat Isik schreef in Wees onzichtbaar.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten