Sacha Bronwassers roman Luister uit 2023 kreeg lovende kritieken en stond maandenlang in de bestseller 60. Zij is naast schrijfster en journaliste, kunsthistorica. In de verhalenbundel De lotgevallen zijn kunstwerken het verbindende element. De verhalen, die deels geschreven zijn voordat zij Luister publiceerde, zijn divers. Zij spelen op verschillende locaties en in verschillende tijden, zowel in de jaren zeventig van de twintigste eeuw, in onze tijd, als in de verre toekomst. Het uitgangspunt per verhaal is een kunstwerk, naar aanleiding hiervan liet Bronwasser haar fantasie de vrije loop.
Ik kan mij voorstellen dat Bronwasser veel plezier heeft beleefd aan het schrijven van deze verhalen. Als kunstcritica heb je je aan de feiten te houden, als schrijver kun je gerust iemand het Melkmeisje van Vermeer een weekendje mee naar huis laten nemen. Toch hebben sommige verhalen een kunstkritische lading. Het toekomstverhaal getiteld ‘Eén’ speelt in een tijd waar alles artificieel en gereguleerd lijkt. Hoofdpersoon Kara heeft als werk een voorwerp uit het verleden te detecteren: wat is het? Zij mag hiervoor in een soort laboratorium zelfs haar echte zintuigen gebruiken. Het kunstvoorwerp (dat is het voor ons) roept bij haar talloze vragen op. Mooi is dat hiermee terloops allerlei vragen opgeworpen worden over onze kunstbeleving en onze omgang met spullen, zoals: is kunstbeleving altijd verankerd in de tijd waarin je leeft?
In een ander verhaal, ‘Geluk’ getiteld – alle verhalen hebben als titel één woord – is de omgang met spullen ook een thema. Een alleenstaande vrouw overlijdt op hoge leeftijd. Een neef uit Amerika, die niet van haar bestaan wist, komt naar de begrafenis en erft haar huis. Hij neemt de tijd om de voorwerpen te bestuderen en stuit op een wereld die hij niet kent, maar die toch ontroert. Ook in dit verhaal is er een afstand in tijd tussen de voorwerpen en de waarnemer. De neef laat een goed onderhouden Philips-koffiemaler door zijn handen gaan: “nauwelijks versleten en nu toch in een klap waardeloos geworden.”
Heel expliciet speelt dit onderzoeken in een verhaal waarbij iemand, net als in het toekomstverhaal, een voorwerp bestudeert, in dit geval een foto. Het gaat niet zomaar om een foto, maar om de eerste foto ooit gemaakt, waarop een mens te zien is. Louis Daguerre maakte deze in 1838 vanuit zijn raam. De verteller is een onderzoeker die ingaat op vele details op de foto, maar ook weet te vertellen wie de vrouw is die even achter een raam stond, maar niet meer te zien is en wie de man is die zijn schoenen laat poetsen. Bronwasser is hier in de vorm van deze onderzoeker van de toekomst de alwetende verteller. Deze rol neemt zij ook op zich bij een schilderij van Wendelien Schönfield, waarop een werkkamer te zien is. Zij beschrijft wat er een korte tijd na het vastgelegde moment met de twee personen op het schilderij staat te gebeuren.
In andere verhalen is het beeld niet het beginpunt van een verhaal, maar leiden de verhaallijnen aan het slot tot een kunstwerk, dat op die plek in de bundel als beeld is opgenomen. Veel verhalen in deze bundel vond ik geslaagd, bij sommige ervoer ik eenzelfde soort spanning als tijdens het lezen van Luister. Andere verhalen zijn wat luchtiger of clichématiger. Het verhaal ‘Afspraak’ begint zo: “ ‘Beste mensen’, mag ik jullie aandacht?’ Wethouder Donders steunt met beide handen op de katheder en kijkt over zijn leesbril heen het zaaltje in. Het grijsroze namiddaglicht werpt een mooie gloed over de plukjes aanwezigen…” Dit is een typisch begin van een verhaal, zoals je dat leert op een schrijfcursus, maar misschien is het licht ironisch bedoeld. Het verhaal gaat over een Rotterdamse wethouder die de wil van het volk gestalte geeft door kunstwerken uit de openbare ruimte te verwijderen. Een andere verhaallijn gaat over een jonge vluchteling die zich vastketent aan een standbeeld. Ik moest meteen denken aan de Pietà van Elfie Tromp, waar dit het uitgangspunt van haar roman is.
De verhalen in de bundel waarbij kunstwerk en verhaal geheel zijn geïntegreerd, zijn de meest geslaagde. En hoe divers de verhalen zijn, toch vormt De lotgevallen een eenheid. Wat daar zeker aan bijdraagt is de prachtige vormgeving, met afbeeldingen van hoge kwaliteit. Het is echt een boek om cadeau te doen of om cadeau te krijgen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten