Simon Vestdijk – De dokter en het lichte meisje

 

De dokter en het lichte meisje veroorzaakte een kleine rel toen het boek in 1951 uitkwam. De critici waren over het algemeen positief, maar het grove taalgebruik werd ook veroordeeld. De katholieke kerk raadde het lezen van de roman sterk af en er werden zelfs Kamervragen over gesteld. Het schandelijke boek werd er niet minder om gelezen. Het eerste jaar werden er 14.000 exemplaren van verkocht. De roman draait om de verhouding tussen een jonge huisarts en een prostituee. Nergens in de roman gebruikt Vestdijk de term ‘lichte meisje’, het woord ‘hoer’ komt daarentegen wel vaak voorbij, maar ik denk dat zelfs voor Vestdijk de titel ‘De dokter en het hoertje’ wat te ver ging, of zijn uitgever zag dit niet zitten.

 

Kassia St Clair - Van Peking naar Parijs

 

De Britse cultuurhistorica Kassia St Clair schreef eerder over de rol van textiel in de geschiedenis en over het geheime leven van kleuren. Van Peking naar Parijs (vertaald door Annemie de Vries) lijkt een minder breed opgezette cultuurgeschiedenis - in het boek staat één autorace centraal – maar zij verbindt er vele onderwerpen aan en weet zo een treffend beeld te schetsen van de stand van de techniek in de Westerse wereld aan het begin van de twintigste eeuw.

Tove Ditlevsen – Kindertijd

De Deense Tove Ditlevsen (1917-1976) is een veelgelezen auteur in haar eigen land. Vanaf 2020 werd haar werk in het Nederlands vertaald door Lammie Post-Oostenbrink. Ditlevsen is hier vooral bekend geworden door haar autobiografische trilogie (1967-1971), waarvan Kindertijd het eerste deel is. Tove groeide op in Vesterbro, toen een armoedige wijk in Kopenhagen; nu is het een gewilde plek om te wonen. Haar vader was een werkeloze arbeider die zich actief bleef inzetten voor de vakbond; haar moeder deed weinig meer dan wat rondhangen en het leven van haar huisgenoten vergallen.

 

Simon Vestdijk – De koperen tuin

 

De afgelopen tijd las ik vooral romans van Vestdijk uit zijn latere periode, zoals Vijf vadem diep, Het verboden bacchanaal en De huisbewaarder. Steeds viel mij op hoe immoreel de meeste personages zijn. Er komt bijna geen aardig mens voor in deze romans. Ook is Vestdijk geneigd om zijn personages bizarre, soms onbegrijpelijke dingen te laten doen. Anders is dat in een eerdere roman, De koperen tuin, uit 1950. Rond dezelfde tijd schreef hij andere klassiekers als Pastorale 1943, De redding van Fré Bolderhey en De dokter en het lichte meisje. De koperen tuin wordt terecht gezien als een van de hoogtepunten uit zijn oeuvre. Het boek is een liefdesroman, een muziekroman en een schets van een kleinburgerlijk provinciaal milieu. De hoofdpersoon Nol Rieske, een opgroeiende jongeman, is vooral tragisch. Zijn gedrag is soms extreem, maar wat hij doet is nog wel begrijpelijk en al te menselijk.

 

Detlev van Heest – Het verdronken land

 

Een jaar nadat Detlev van Heest De verzopen katten en de Hollander en Pleun uitbracht verscheen in 2011 Het verdronken land, met als ondertitel Terug naar Japan. Het boek is een bundeling van drie reisverslagen, de eerste uit 2009, de andere twee uit 2011. In alle reizen staat het terugkijken op zijn eerdere verblijf in Japan centraal. Hij zoekt oude bekenden op, denkt terug aan zijn ex Annelotte en vraagt zich af wat hij met zijn leven aan moet. De verslagen tonen ook zijn zucht naar vriendschap en misschien de onmogelijkheid ervan. “Voor mezelf stel ik voor de zoveelste keer vast dat ik met niemand blijvend bevriend kan zijn, zelfs niet met mijn levensgenoot.”

Simon Vestdijk – Het verboden bacchanaal

 

Het verboden bacchanaal uit 1969 is de op een na laatste roman die Vestdijk tijdens zijn leven publiceerde. Het verhaal bestrijkt één dag en speelt grotendeels in het huis van het echtpaar Mary en Frits van der Laan. De man heeft een jubileum te vieren en heeft voor vandaag een stel vrienden uitgenodigd. Het blijken stuk voor stuk vreselijke types en eigenlijk komt er in het hele boek geen enkel aardig mens voor. Dat is een bekend verschijnsel in de romans van Vestdijk. Andere terugkerende thema’s zijn het bespieden en afluisteren van elkaar, het inwonende dienstmeisje dat beledigd en seksueel geïntimideerd wordt en het gegeven dat veel personages hun duistere kanten voor elkaar verbergen, maar hier niet geheel in slagen. Het verbodene is dat de samenkomsten van de vriendenclub geregeld eindigen in orgieën, maar bij dit jubileum mag het niet uit de hand lopen. De kinderen worden al wat ouder en moeten onwetend blijven over wat hun ouders uitspoken en ook de minnaar van Mary, een mislukte schilder, mag hier geen kennis van hebben.

 

Detlev van Heest - Pleun

 

Met het verschijnen van Pleun in 2010 is de angst van de Pleun uit het boek bewaarheid geworden. In het boek smeekt de vrouw van Detlev haar man bijna om te beloven niets over hem te publiceren. Hij antwoordt haar: “Ik ben niet van plan iets te publiceren. Verder kan ik niet gaan. Ik ga geen garanties geven. Als ik zoiets zou beloven moet ik in mijn dagboek rekening houden met de consequenties van mijn schrijven. En als ik dat zou doen, dan is het geen dagboek meer. In een dagboek gelden geen grenzen. Daarin schrijf je zonder reserves.” Pleun is als een dagboek opgezet, maar het is waarschijnlijk niet letterlijk zijn dagboek over de periode 2004-2006, de drie jaar dat hij en zijn vrouw Annelotte in Nieuw-Zeeland woonden. Alhoewel in het boek vermeld staat dat het een roman is, is het autobiografische karakter onmiskenbaar.

 

Sandra Langereis - Machineman

 

Eise Eisinga (1744-1828) is een naam die ik kende van het planetarium in Franeker, maar dat was meteen ook alles wat ik van hem wist. Net toen ik van plan was het planetarium eens te bezoeken verscheen deze biografie van Sandra Langereis. Eerder schreef zij een biografie over Erasmus, waarmee zij de Libris Geschiedenis Prijs won. Machineman is meer dan een biografie. Langereis geeft in heldere taal een beeld van de tijd waarin Eisinga leefde; geen makkelijke opgave, want de complexe politieke situatie voor, tijdens en na de Franse tijd, is niet eenduidig en zo simpel te ontrafelen. Eisinga maakte de Bataafse revolutie mee, moest Friesland ontvluchten en was naast ambachtsman en bouwer van een uniek planetarium, politiek actief.

Jaco Berveling – Wereldwandelen!

Jaco Berveling is een Rotterdamse historicus en wetenschapsjournalist met een oog voor bijzondere onderwerpen: hij schreef eerder boeken over verzamelen, schedelmeten en wondermensen. In zijn nieuwste boek onderzoekt hij de vergeten geschiedenis van wereldwandelaars. Deze rage speelde vooral in de jaren 1905 tot 1935. Berveling noemt het een globetrottermanie. In het boek bespreekt hij een stoet aan Nederlanders die om diverse redenen besloten om op pad te gaan, te voet of op de fiets, met het voornemen de wereld rond te reizen. De auteur beperkt zich niet tot het vertellen van vele sterke en soms ongelofelijke verhalen, hij benadert het fenomeen ook wetenschappelijk: hij zoekt naar verklaringen, analyseert hun motieven en schetst de maatschappelijke achtergronden van het verschijnsel. Deze combinatie maakt het boek zeer leesbaar en boeiend.

Otto de Kat – Autobiografie van een flat

In 1941 kwamen de ouders van Otto de Kat (pseudoniem voor Jan Geurt Gaarlandt) in Rotterdam wonen, in een flat nabij de Kralingse Plas. De schrijver werd hier vlak na de oorlog geboren en heeft er zijn jeugd doorgebracht. Twaalf jaar geleden overleed zijn moeder, die er al die tijd was blijven wonen, en werd de flat verkocht. Twee jaar geleden stond de flat weer te koop en hij kocht hem. Er was niets aan verbouwd en het voelde voor hem als thuiskomen. Hij wist meteen dan hij hierover wilde schrijven. Autobiografie van een flat is een boek met vooral jeugdherinneringen. De jaren vijftig waren voor hem een tijd vol vrijheid. Maar hij schrijft ook over de ziekte van zijn vader en de dood van zijn moeder. 

Thomas Heerma van Voss – Verdwenen boeken

 

In 2014 verscheen het mooi uitgegeven boekje Onzichtbare boeken bij uitgeverij Babel & Voss, waar Thomas Heerma van Voss voor werkte. Hij schreef het ter gelegenheid van het eerste lustrum van de kleine uitgeverij, die onder de bezielende leiding stond van Reinjan Mulder. Het was ook het afscheid van de uitgeverij, die nooit een bestseller heeft voortgebracht. De manier waarop hij erover schreef doet denken aan hoe hij in de roman Het archief heeft geschreven over het werken voor een literair tijdschrift: vol geestdrift, maar zonder merkbaar commercieel effect. Na jaren vroeg Reinjan Mulder hem om nogmaals te schrijven over Babel & Voss, ter gelegenheid van het tienjarige bestaan. Dit is Verdwenen boeken geworden, waarmee er nu werkelijk een einde is gekomen aan de uitgeverij.

Sacha Bronwasser - De lotgevallen

Sacha Bronwassers roman Luister uit 2023 kreeg lovende kritieken en stond maandenlang in de bestseller 60. Zij is naast schrijfster en journaliste, kunsthistorica. In de verhalenbundel De lotgevallen zijn kunstwerken het verbindende element. De verhalen, die deels geschreven zijn voordat zij Luister publiceerde, zijn divers. Zij spelen op verschillende locaties en in verschillende tijden, zowel in de jaren zeventig van de twintigste eeuw, in onze tijd, als in de verre toekomst. Het uitgangspunt per verhaal is een kunstwerk, naar aanleiding hiervan liet Bronwasser haar fantasie de vrije loop.