De loods is alweer de vierde waddenthriller van Mathijs Deen. Het verhaal zit net als de vorige delen knap in elkaar. Ik lees de boeken met veel plezier, en ben niet de enige, want ook dit deel staat al weken in de bestseller 60. Hoofdpersoon is wederom Liewe Cupido. Hij komt pas na een aantal hoofdstukken in beeld om zich op zijn eigen zwijgzame manier te verdiepen in de zaak van Iona, een vrouwelijke wetenschapper die van boord is geraakt van het onderzoeksschip de Anthropocene.
Ivoren wachters is een van de eerste boeken die ik las van Vestdijk. Ik kon mij de sfeer nog goed herinneren, vooral het nachtelijk dwalen langs grachten van Philip Corvage, en verder natuurlijk het rotte gebit van deze hoofdpersoon. De fatale afloop was ik geheel vergeten en ook de figuur van de leraar Nederlands, Schotel de Bie, stond mij niet meer bij. Bij herlezing heeft de roman uit 1951 niets aan frisheid en leesplezier verloren. Je stapt gewoon in de bus die Vestdijk heet en je laat je onmiddellijk meevoeren door het verhaal. Philip heeft naast een extreem slecht gebit ook een hoge dunk van zichzelf. Hij is intelligent, schrijft gedichten en strooit voortdurend met Latijnse citaten. Maar heeft ook iets innemends, je krijgt in de loop van het verhaal steeds meer met hem te doen. Ook had ik tijdens het lezen de neiging hem tegen te houden en ‘doe dit nu niet’ toe te roepen. Helaas, het gaat hopeloos mis met hem.
Hans Jaap Melissen is een Nederlandse oorlogscorrespondent en bekend van zijn verslagen via kranten, radio en televisie. Hij is de afgelopen decennia in alle belangrijke oorlogsgebieden geweest en won diverse prijzen, waaronder de Ereprijs voor de Journalist voor de Vrede van het Humanistisch Vredesberaad. In Van oorlog ga je houden uit 2023 doet hij in vogelvlucht verslag van de plekken waarvandaan hij verslag deed, maar het is ook een persoonlijk boek. Hij stelt de filosofische vraag waarom bepaalde mensen (terug)verlangen naar oorlog en zeggen dat zij tijdens een oorlog de beste tijd van hun leven hadden. Deze vraag slaat ook terug om hemzelf. Hij vraagt zich af waarom hij zijn leven waagt voor zijn werk, terwijl hij een gezin thuis heeft.
Van de Poolse schrijver Józef Wittlin (1896-1976) verscheen onlangs een klein boekje met herinneringen aan Lwów, de stad waar hij in zijn jeugd heeft gewoond. Het hoofdwerk van Wittlin is Sól ziemi uit 1935, dat kort na verschijnen in diverse talen werd vertaald, waaronder in het Nederlands door A.E. Boutelje. De nieuwe vertaling uit 2020 is van Dirk Zijlstra. Het boek dat speelt tijdens de Eerste Wereldoorlog was meteen een internationaal succes en Wittlin werd zelfs genoemd als kandidaat voor de Nobelprijs. Zijn leven verliep de jaren erna niet erg rooskleurig. Hij vluchtte als Poolse jood voor het Naziregime en belandde in Amerika. In zijn latere leven miste hij Polen enorm. Hij bezocht het land geregeld maar ging er niet wonen.
Van de Praagse schrijver Ota Pavel (1930-1972) verscheen in 2023 Hoe ik de vissen ontmoette in Nederlandse vertaling. Onlangs kwam van dezelfde auteur een tweede Nederlandse uitgave uit: Hoe een reebok ons leven redde, ook vertaald door Edgar de Bruin. Het gaat om een bundeling verhalen die een sterke samenhang vertonen en die je ook kunt lezen als een autobiografische roman. De oorspronkelijke editie is uit 1970. De hoofdpersoon in het boek groeit op in het Tsjechië van voor de oorlog en de verhalen draaien allemaal om zijn vader die in vele opzichten een bijzonder mens was.
Het vierde deel van de Dagboeken van Voskuil beslaan ruim twee jaar. Het deel is met bijna achthonderd pagina’s het dikste tot nu toe. Er gebeuren in deze jaren twee belangrijke dingen: zijn vader wordt steeds zieker en komt te overlijden; dit zorgt voor de nodige conflicten en ongemakkelijke situaties met familieleden. Daarnaast krijgt Meertens een beroerte en belandt hij in een zorgcentrum. Voskuil bezoekt hem geregeld en probeert uit zijn gemurmel boodschappen op te vangen. Verder is het op kantoor en thuis als vanouds: hij voelt zich met collega’s nooit op zijn gemak en Lousje grijpt het minste of geringste aan om ruzie met hem te maken.
Myrthe v/d Meer schreef eerder de bestsellers Paaz en Up, waarin de hoofdpersoon na een burn-out opgenomen wordt in een psychiatrische inrichting. Myrthe v/d Meer schreef deze romans op basis van haar eigen ervaringen. Dit geldt ook voor haar nieuwste roman De wetten van Alex. In 2012 kreeg de auteur de diagnose autisme. De hoofdpersoon Alex Zee verricht zoöarcheologische onderzoek aan een wetenschappelijk instituut en mijdt andere mensen het liefst zoveel mogelijk. Voor het aangaan van ingewikkelde sociale contacten stelt zij regels op hoe zij zich moet gedragen; deze regels bieden haar houvast en bescherming. Haar leven komt volledig op zijn kop te staan als zij onverwachts een hond te verzorgen krijgt. Bovendien ligt haar moeder in het ziekenhuis, komt er een nieuwe collega op haar kamer en heeft haar zus allerlei persoonlijke besognes.
Jacqueline Klooster is universitair docent Klassieke Talen en Culturen aan de Rijksuniversiteit Groningen. In haar publicaties vraagt zij zich af hoe wij de Oudheid voorstellen en wat deze voorstellingen zeggen over onszelf. De klassieke canon is niet in beton gegoten en is onderwerp van eindeloze herinterpretaties. De laatste jaren zie je een toename in het aantal hervertellingen, en er is sprake van een kentering hoe mythische figuren gepresenteerd worden. Toen ik dit las op de achterflap van Medusa in de spiegel moest ik denken aan Huizinga die geschiedschrijving omschreef als ‘den geestelijken vorm, waarin een cultuur zich rekenschap geeft van haar verleden.’
Maarten Spanjer is acteur en schrijver. Hij maakte diverse televisieprogramma’s, waarvan Taxi het bekendste was. Ik was hem uit het oog verloren, maar eind vorige eeuw zag je hem zeer geregeld op de buis verschijnen. Ik denk bij hem meteen aan generatiegenoten als Harry Vermeegen, Jan Mulder, Henk Spaan en Rijk de Gooyer, Amsterdammers die in zijn voor een geintje en zichzelf niet al te serieus nemen. In de titel van Spanjers net verschenen bundel klinkt deze zelfspot door: Amsterdammers hebben geen humor.
Onlangs verscheen van Arnold Schalks Nachtkaars, een historische roman die speelt in Leiden in de eerste helft van de twintigste eeuw. Steeg uit 2019 speelt in dezelfde plaats en in dezelfde periode. In deze roman hanteert Schalks ook dezelfde manier van vertellen: we volgen de levens van een aantal personages, die in dit geval met elkaar zijn verbonden door de straat waarin zij wonen, De Kloksteeg. Schalks schrijft feitelijk en compact. Je krijgt een hoop informatie mee, zowel over de levens van deze mensen als over de tijd waarin zij leefden. Het was een groot plezier om dit boek te lezen en heb zelfs, toen ik toch in Leiden was, de steeg even doorgelopen.
Na het lezen van Mijn twee moeders, het boek waarin Dore van Duivenbode het verhaal optekende van Stefan Skotnicki, werd het tijd om haar vorige boek te lezen dat al enige maanden op de stapel nog-te-lezen-boeken lag. In Oerbos reist Van Duivenbode naar Oost-Polen en het Karpatengebergte in Roemenië om als journalist onder meer de illegale houtkap te onderzoeken. Het gaat haar vooral om inzicht te krijgen hoe er naar de eeuwenoude bossen wordt gekeken. West-Europees milieubeleid lijkt lijnrecht te staan tegenover de lokale bevolking die leeft van de boskap. Maar ter plekke ontmoet zij veel verschillende mensen met hele verschillende standpunten. De bossen zijn onverbrekelijk verbonden met de cultuur en de politiek, die ook de nodige corrupte uitwassen kent.
Astrid Böger is hoogleraar Amerikanistiek in Hamburg. In deze studie uit 2010 onderzoekt zij vijf Amerikaanse wereldtentoonstellingen in de periode 1853-1915. Het gaat haar om de vraag welke rol zij speelden in het vooruitgangsdenken en het nationalisme in de Verenigde Staten. Naast architectuur, nieuwe uitvindingen, beeldende kunst en de impact die deze world’s fairs hadden op de bezoekers, behandelt zij per tentoonstelling hoe erover geschreven werd, zowel journalistiek als in fictie. Daarnaast laat zij zien hoe men in de afgelopen decennia anders is gaan kijken naar het fenomeen wereldtentoonstelling.
Stefan Skotnicki werd in 1935 geboren in Łódź en vluchtte in 1969 naar Nederland, waar hij tot 2000 arts was in het Radboud te Nijmegen. Als joodse jongen maakte hij de oorlog mee. Samen met zijn kindermeisje zwierf hij jaren rond op het Poolse platteland om uit de handen van de Nazi’s te blijven. Beide ouders overleefden uiteindelijk de oorlog. Na 1945 maakte hij de langzame opbouw van het land mee, maar ook de communistische dictatuur. Stefan zag geen andere mogelijkheid dan samen met zijn vrouw en kinderen Polen te verlaten. In Nederland hield hij geregeld lezingen over zijn leven. Schrijver en journalist Dore van Duivenbode tekende zijn verhaal op.
Van Tom Hofland las ik eerder zijn debuut Lyssa, een historische roman. De menseneter is uit 2022 en is een totaal ander boek. Hoofdpersoon Lute is een leidinggevende in een farmaciebedrijf. Hij krijgt vanwege een overname de opdracht een hele afdeling met tweeëndertig mensen te ontslaan. Bij toeval - of is het geen toeval? – loopt hij tegen een recruiter aan die hem kan helpen. Hij huurt deze Lombard in, een man met internationale ervaring. Lombard ziet meteen dat Lute een verantwoordelijkheid heeft gekregen die hij niet aankan en is gaarne bereid hem te helpen de tweeëndertig stuks te bewegen op korte termijn ontslag te nemen. De menseneter is een humoristische aanklacht tegen de neoliberale zakelijkheid, maar het is ook een absurde roman.
Er worden historische romans geschreven waarbij de tijd en plaats min of meer decor zijn - een verhaal moet zich immers ergens afspelen - en er zijn historische romans waarbij het decor, de historische setting een groot deel van het verhaal uitmaakt. Nachtkaars is zo’n roman van de tweede categorie. Het verhaal speelt in Leiden en beslaat de periode 1900-1947. Schalks introduceert een aantal levensechte personages, maar zijn interesse gaat vooral uit naar technische ontwikkelingen in deze tijd. Vandaar dat een van zijn personages werkt in de sterrenwacht, een ander conciërge bij de Hortus is en er tal van nieuwe vindingen voorbij komen, zoals de automobiel, de zeppelin, de pathéphone en de elektrische tram.
Overgave op commando is de tweede roman van Nadia de Vries en is even beklemmend en goed geschreven als haar romandebuut De Bakvis. Het is een korte roman, maar in die 150 pagina’s roept De Vries een heel leven op; haar hoofdpersoon Schelvis groeit op in een kustdorp met 2.000 inwoners, die of in de fabriek of in het distributiecentrum werken. Schelvis woont bij haar moeder die vooral druk bezig is mannen te ontvangen in haar slaapkamer. Zij wordt aan haar lot overgelaten en sluit zich aan bij andere outsiders uit het dorp. Zij wil dolgraag bij een groep horen, maar wordt in haar verdere leven dikwijls uit een groep verstoten of zij kiest er zelf voor om weg te gaan om weer greep op haar leven te krijgen.
Ik kende alleen de poëzie van Mark Boog, maar zag voor in De cartograaf en de wereld dat hij al een hele serie romans heeft geschreven. Deze historische roman verscheen dit jaar en speelt in zeventiende-eeuws Amsterdam. Eigenlijk hou ik erg van historische romans - zoals van Lucas Zandberg, Pim Wiersinga of natuurlijk van Vestdijk - maar ik lees ze betrekkelijk weinig. Boog vertelt het verhaal van Paulus die vanuit een Duits dorp naar Amsterdam verhuist om zich als cartograaf te vestigen.
Maurits de Bruijn is schrijver, journalist en beeldend kunstenaar. Hij debuteerde in 2012 met de roman Broer. Man maakt stuk verscheen vorig jaar en staat op de shortlist van de Libris Literatuurprijs, de winnaar wordt 19 mei bekend gemaakt. Ik zag het boek al maanden prominent in de winkel liggen (Van Gennep) en collega’s raadden het ook al meerdere keren aan. Waarom ik het nu pas heb gelezen, weet ik niet. De stapel nog te lezen boeken is bij mij altijd enorm, dat zal meespelen. Man maakt stuk is een boek dat mij vanaf de eerste pagina inpakte. Het is spannend, staat vol verrassende ideeën en kent geen zwakke passages. Vooral dat laatste is knap, gezien de eenvoudige setting: David is een jonge queer kunstenaar, hij woont aan een pleintje waar op een dag een groep jongeren zich onder zijn serre nestelt en er iedere avond rondhangt. De groep komt vooralsnog niet aan het woord en alles wordt beschreven vanuit het perspectief van David.
Kijk niet om! Is de derde roman van Michelle van Dijk. Het boek zit zeer ingenieus in elkaar. Een strakke compositie kan soms het leesplezier in de weg zitten, maar dat is hier beslist niet het geval, ik las het meeslepende verhaal achter elkaar uit. Van Dijk vertelt een aantal verhalen naast elkaar en vergelijkt het geheel met een quilt, een deken met drie lagen textiel en een vlakverdeling. De hoofdpersoon is een Rotterdamse lerares klassieke talen; haar tante Kate is overleden en haar moeder besluit om met lapjes kleding van haar zus een quilt te maken. De drie lagen in het verhaal gaan over de zus, over de moeder en over de lerares; het alomvattende thema is liefde. Daarnaast kleedt zij de roman aan met een aantal korte essays over Griekse mythen die een groot aantal thema’s beslaan, waaronder bedrog, noodlot, seksueel geweld en vrouwenonderdrukking. De onderwerpen sluiten nauw aan bij de drie verhaallijnen en zijn actueel.
De afgelopen tijd verschijnen er opmerkelijk veel uitstekende Nederlandstalige debuten, zoals van Falun Ellie Koos, Julie Cafmeyer en Safae el Khannoussi. De buitengewoon geslaagde opvoeding van Frida Wolf is ook een debuut. Kager is literatuurwetenschapper en publiceerde eerder voornamelijk non-fictie. Ze won met haar roman De Bronzen Uil, een debutantenprijs, en werd met het boek genomineerd voor een aantal andere prijzen. Het verhaal over het leven van Frida Wolf speelt grotendeels in Haarlem waar zij als alleenstaand kind opgroeit in de Koepelgevangenis. Haar excentrieke vader is gevangenisdirecteur, haar moeder is psychoanalytica. Het verhaal gaat over een bijzondere opvoeding en over de band die zij heeft met haar vader Timofey, de moeder komt jong te overlijden bij een verkeersongeval. Het boek gaat ook over het gevangeniswezen en Kager geeft veel detailinformatie over de koepelgevangenis.
Else Böhler was een van de eerste romans die ik van Vestdijk las. Ik was begin twintig, studeerde en woonde nog thuis met een jongere broer, net als Johan Roodenhuis, de hoofdpersoon in deze roman. Helaas waren er geen Duitse dienstmeisjes te bekennen op Rotterdam-Zuid in de jaren tachtig. Het boek maakte indruk op mij en de sfeer van het boek kon ik mij bij herlezing ruim vijfendertig jaar later goed herinneren. Else Böhler kwam uit in 1935 en was toen de tweede roman die Vestdijk publiceerde, na Terug tot Ina Damman. Naast een - half autobiografische - roman over een jongeman die een obsessieve liefde voor een dienstmeisje ontwikkelt, was het boek in 1935 ook actueel; het speelt deels in Duitsland, waar Vestdijk zowel de wrede als belachelijke kanten van het Nazisme toont.
Dit jaar staan er twee debuten op de shortlist van de Libris literatuurprijs, dat is bijzonder. De eerste is Oroppa van Safae el Khannoussi, een boek dat de hemel in is geprezen en de Vlaamse Boon literatuurprijs al won. Rouwdouwers van Falun Ellie Koos is het tweede genomineerde debuut. In de roman vertelt Koos in een krachtige stijl het verhaal van Ada, die met haar vader en broertje in een stacaravan woont en geleerd wordt om hard te zijn, een rouwdouwer. Ada probeert hieraan te voldoen maar kiest ook haar eigen weg. Het is buigen of barsten. Als ik lid van de Librisjury zou zijn, zou ik Rouwdouwers verkiezen boven Oroppa.
Martin Rombouts had eerst enige bekendheid als dichter; na het winnen van De Slimste mens werd hij een bescheiden BN’er en uitgevers stonden in de rij om hem een contract aan te bieden. Zijn debuut is nu verscheen bij Das Mag en heet ironisch boek 1. Ironie en zelfspot zijn kenmerkend voor het boek, dat je nauwelijks een roman kunt noemen. Het is een bundeling stukken en stukjes, die je soms als gedichten kunt lezen, dan weer als columns of dagboekaantekeningen. Het mooi uitgegeven boek bevat ook foto’s en screenshots. Hij schrijft over zijn overleden moeder, zijn afkomst, zijn plotselinge bekendheid en over zijn dagelijkse leven, maar het gaat toch vooral over het schrijven van dit boek. Rombouts heeft humor en zegt rake dingen, maar de flauwe grapjes gaan soms ook vervelen.
Anke Scheeren debuteerde in 2009 met de prachtige korte roman De mooiste dagen zijn het ergst; daarna legde zij zich toe op haar wetenschappelijke carrière – Scheeren is psychologe – maar publiceerde wel met enige regelmaat korte verhalen. Nu is er na zestien weer een roman, en wat voor één! Het verhaal in Blauw of de kleur van blijdschap draait om de doodnormale, wat saaie man Egbert Klein, die als data-analist werkt voor een bedrijf dat windmolens maakt. Door zijn baas wordt hij onverwacht naar Mongolië gestuurd om er windmolens te verkopen. Het uitgestrekte lege land zou er uitermate geschikt voor zijn, zijn baas heeft al een afspraak gemaakt met de lokale autoriteiten. Met een gelikte PowerPointpresentatie gaat Egbert op pad. De roman gaat over verlies, over onzekerheden in het leven en over het maken van beslissende keuzes. Het boek is buitengewoon goed geschreven: de toon is soms luchtig humoristisch, dan weer dreigend en zwaarmoedig. Scheeren geeft steeds voldoende prijs aan de lezer om in te schatten hoe het verhaal zich zal ontwikkelen, maar toch word je telkens weer verrast welke kant het op gaat.
Na Zondagskind en Zondagsleven verscheen onlangs het derde deel over het leven van Jasmijn Vink, het alter ego van Judith Visser, dat net als zij autisme heeft en daarom streeft naar rust en structuur. Het eerste deel draaide om de kindertijd van Jasmijn, het tweede ging vooral over werk, zelfstandig wonen en het hebben van een relatie door de ogen van iemand met autisme. In Zondagskracht is Jasmijn een bekende auteur en woont zij met haar vriend in een dorp dicht bij de zee. De onderwerpen die haar leven opschudden zijn de dood van haar moeder, haar worsteling met een nieuwe uitgever, het je staande houden tijdens de coronapandemie en het uitbreiden van de roedel met nieuwe honden. De rode draad in het boek is de zoektocht naar een evenwichtig leven, zonder al te veel prikkels, maar wel rekening houdend met de mensen om haar heen; iets wat geregeld schuldgevoelens oproept. In het chronologisch vertelde verhaal weet Judith Visser al deze onderwerpen prachtig in elkaar te schuiven tot één doortimmerd geheel.
Ik kende van de Vlaamse Anna Provoost alleen haar poëzie, in 2024 verscheen haar geweldige tweede bundel Decem. Zij schrijft ook essays, prentenboeken, Young Adult en proza voor volwassenen. De roman In de zon kijken uit 2007 vertelt het verhaal van Chloë die met haar ouders en halfzusje op het Australische platteland woont. Op de eerste pagina’s wordt het gezin getroffen door een ramp: haar vader valt van een paard en zal later overlijden. Haar moeder kan het verlies niet aan en verwaarloost haar kinderen steeds meer. De eerste, veelzeggende zin in het boek luidt: ‘Ik mag het huis niet in, ook al bloeden mijn benen.’
Judith Koelemeijer heeft na Het zwijgen van Maria Zachea, dat in 2001 uitkwam en een bestseller werd, een handvol non-fictie boeken geschreven, maar ieder boek van haar is bijzonder en weer heel anders dan het voorgaande. In 2022 verscheen haar biografie van Etty Hillesum die alom waardering kreeg. De redding is het verhaal van een bijna noodlottig ongeval dat het leven van zowel slachtoffer als redster danig verandert. Het boek is gebaseerd op een werkelijke gebeurtenis uit 2010, het verhaal is non-fictie maar de manier van vertellen is literair. Koelemeijer slaagt erin de spanning tot het einde toe hoog te houden.
Christien Brinkgreve was voor haar pensioen hoogleraar sociale wetenschappen aan de universiteit van Utrecht en hiervoor, vanaf eind jaren tachtig hoogleraar vrouwenstudies aan de universiteit van Nijmegen. Zij was ook de vrouw van Arend Jan Heerma van Voss, ooit hoofdredacteur van de Haagse Post en hoofdredacteur van de VPRO-radio. Thomas en Daan, allebei schrijver, zijn hun twee zoons. De vader overleed in 2022. Thomas Heerma van Voss portretteerde hem, weliswaar in romanvorm, in Het Archief. In Beladen huis kijkt Brinkgreve terug op het leven van haar man en met name op hun huwelijk. Dat zij een gevoelig en actueel punt aanroert bewijst wel het enorme succes van dit boek.
Dit jaar werd de Boekenweekgeschenkauteur niet aangewezen door een of andere commissie, maar kon iedere Nederlandse schrijver een novelle indienen waaruit een jury een keuze kon maken, uiteraard anoniem. 149 schrijvers stuurden een verhaal in. Ik vroeg mij meteen af wat er met al de niet gekozen verhalen gaat gebeuren; waarschijnlijk worden er dit najaar opmerkelijk veel novellen uitgebracht van rond de negentig pagina’s. Ik kende het werk van Gerwin van der Werf nog niet. Dat is alvast een voordeel van het op deze manier kiezen van een auteur. We hebben de laatste jaren heel wat geschenken gezien van grote namen; werk dat je al kent en dat dan toch nog weet tegen te vallen, zoals van Pfeijffer, Op de Beeck, Wieringa en Verhulst. Daartussendoor zaten mooie novellen van Spit, Bervoets en Van der Zijl.
Vandaag is de Boekenweek begonnen. Het Boekenweekessay is naast het Boekenweekgeschenk een vast onderdeel geworden van de week. De auteurs krijgen de opdracht om iets te schrijven in het kader van het thema van de Boekenweek. Dit jaar is de auteur Paulien Cornelisse en het thema ‘Je Moerstaal’. Zoals ieder jaar is het een breed thema waar je alle kanten mee op kunt. Cornelisse schrijft met veel humor over allerlei taalverschijnselen. Zij is een uitgelezen auteur om luchtig over taal, moers of niet, te schrijven.
Een paar jaar geleden ontdekte ik het werk van Kees ’t Hart en ben hem gaan lezen. De rode olifant, dat onlangs verscheen is het tiende boek dat ik van hem lees. Ik hou erg van de bijzondere personages die hij opvoert en van zijn manier van vertellen, alsof het uit de losse pols geschreven is. In zijn non-fictie schrijft hij veel over zijn liefhebberijen die geregeld uitmonden in obsessies, die hij ook weer goed weet te relativeren. De naamloze hoofdpersoon uit de roman De rode olifant doet hier aan de auteur denken. Hij is gefascineerd door warenhuizen en is adviseur voor winkelgiganten die willen renoveren of vernieuwen. Hij strooit voortdurend met managementtermen die hij niet allemaal serieus neemt. Liever doet hij inspiratie op aan Au Bonheur des Dames van Émile Zola. De roman uit 1883 speelt grotendeels in een Parijs warenhuis, waar de eigenaar Mouret zijn winkelideeën etaleert.
Sąsiednie kolory uit 2023 is al de derde roman van Jakub Małecki die in het Nederlands is vertaald, in 2024, en wederom door Karol Lesman. Net als in de vorige twee vertaalde romans speelt het verhaal op het Poolse platteland, deze keer in het dorp Koło, en is zijn manier van vertellen niet rechtlijnig. Maar anders dan in de eerdere romans schakelt hij niet heen en weer in de tijd, maar in Aangrenzende kleuren zijn het vooral de perspectiefwisselingen die het verhaal springerig maakt.
Hans Wap, geboren 1943, behoorde tot de Rotterdamse literaire scene van eind jaren zestig. Hij debuteerde in 1967 met de bundel Schoten en filtersigaretten. Later legde hij zich meer toe op beeldende kunst en schreef hij kinderpoëzie. Vanaf 2003 verschijnt er geregeld nieuw werk van hem bij uitgeverij De Weideblik.
Onlangs verscheen het vijfde deel van de reeks dagboeken van Voskuil en werd het tijd mijn achterstand in te lezen en deel drie uit de kast te pakken. Martelaarschap beslaat de jaren 1965-1974, maar tot aan de zomer van 1973 zijn er lange periodes waarin hij niet schreef. Hij voltooit in 1968 het boek Binnen de huid, dat pas na zijn dood zal verschijnen. Hij is daarna, of als gevolg hiervan, voor langere tijd te uitgeteld of te ontgoocheld om zijn dagboek bij te houden. Zelf schrijft hij dat hij geen greep meer had op de situatie en daarom niet kon schrijven. Op 10 juni 1973 pakt hij het weer op, maar heeft hier grote moeite mee: ‘Vanavond, nu het weer zo is, moet ik me daartoe dwingen, omdat ik niet weet wat ik schrijven moet, zo volstrekt zinloos lijkt alles me.’
Roger van de Velde (1925-1970) was journalist en schrijver die vanwege een palfium-verslaving jarenlang opgesloten heeft gezeten in Belgische gevangenissen en gekkenhuizen. Hierover deed hij verslag in de bundel De knetterende schedels, die een jaar voor zijn dood verscheen. Deze heruitgave uit 2020 is aangevuld met zijn pamflet Recht op antwoord, oorspronkelijk ook uit 1969. Ik kende Van de Velde niet, maar ik hoorde over hem in een interview met Erik Vlaminck. Hij was werkzaam in de psychiatrie en toevallig werkte hij in dezelfde kliniek waar de verhalen zich afspelen uit De knetterende schedels. Vlaminck herkende zelfs enkele van de patiënten.
Józef Wittlin (1896-1976) was een Poolse schrijver die vooral bekend werd met zijn roman Sól ziemi uit 1935. In 2020 kwam het boek uit in een Nederlandse vertaling van Dirk Zijlstra als Het zout der aarde. Hij vertaalde ook Mijn Lwów dat onlangs verscheen. Wittlin is een van die Oost-Europese schrijvers die net als Joseph Roth, waar hij bevriend mee was, werd geboren in een gebied waar landsgrenzen voortdurend verschoven. In 1896 bestond Polen niet. Het dorpje waar hij werd geboren viel onder het Habsburgse Rijk en ligt nu in Oekraïne. in Lwów (toen Lemberg, nu Lviv) ging hij naar school. Na de Eerste Wereldoorlog kwam de stad na een conflict met Oekraïne in handen van Polen. In de Tweede Wereldoorlog bezette de Nazi’s de stad, na de oorlog viel het onder de Sovjet-Unie en bij het uiteenvallen van de Unie werd de stad Oekraïens. Wittlin verhuisde in 1922 uit Lwów en woonde en werkte daarna in Łódź en Warschau. In 1940 vluchtte hij naar New York.
Anne Broeksma is schrijver en dichter en is al vanaf haar jeugd geïnteresseerd in natuur en dieren. Bij toeval kwam het schubdier op haar weg en ze raakte erdoor gefascineerd. In 2017 bedacht zij dat er een boek over te schrijven viel, maar kreeg de vraag of dat wel ging lukken, een heel boek vullen met één dier. Zes jaar later vraagt ze zich af hoe zij over het schubdier slechts één boek kon schrijven. Zij heeft met het prachtige Een verhaal met schubben laten zien dat het schubdier een onuitputtelijk bron van verhalen en onderzoek is. In het boek beschrijft ze haar eigen zoektocht, gaat zij op verschillende plaatsen in Afrika en Zuidoost Azië op zoek naar dit wonderlijke wezen en vertelt zij het verhaal van stroperijen en illegale handel. Na lezing kun je concluderen dat in vergelijking met het intelligente en schattig uitziende schubdier de mens een dom en wreed wezen is.
Ik hou erg van schrijversdagboeken, maar er zijn er weinig die van begin tot eind blijven boeien. Bij mij werkt het meestal zo dat ik een fascinatie heb voor een schrijver en het werk en daarom alles van die persoon wil weten. Voskuil, Mizee en Van Heest zijn daar voorbeelden van. Als zo’n dagboekschrijver in herhaling valt, zeurt en nauwelijks iets meemaakt wat het onthouden waard is, lees ik stug en met interesse door. Bij Verscheurde stilte, de meer dan vijfhonderd pagina’s dagboekaantekeningen van John Cheever (1912- 1982), is er wat anders aan de hand. De tekst zelf is zo fantastisch goed dat, wanneer er niets over hem bekend zou zijn en hij helemaal geen romans en verhalen had geschreven, ik zijn dagboek nog graag zou hebben willen lezen. Het maakt niet uit waar je deze dikke privé-domein openslaat, ieder pagina is goed. De uitstekende vertaling is van Frank van Dixhoorn. Het merkwaardige is dat ik er meer dan een maand over heb gedaan het boek uit te lezen, terwijl ik in twee dagen door een faxenboek van Mizee heen ben.
De vijf roeiers uit 1951 is na Ierse nachten uit 1946 de tweede historische roman die Vestdijk over Ierland schreef. Het verhaal is gesitueerd in de Ierse kustplaats Lomanagh in 1869 en het speelt zich af in minder dan vierentwintig uur. Hoofdpersoon is de veertigjarige Owen Conic, een wonderlijke man die zegt uit Cork te komen. Hij reist heel Ierland door met eenvoudige koopwaar, maar is ook zanger, zeeman en verhalenverteller. Door anderen wordt hij de ene keer een zwerver, de andere keer een wonderdokter genoemd. Met vier mannen uit het dorp onderneemt hij een tocht naar de overkant van een water om de ruiten in te gooien van het kasteel van rentmeester Peter Coyne. Na wat verwikkelingen komen zij aan bij Dromore Castle, zien dat Coyne en zijn vriendin worden vermoord door gemaskerde mannen en vluchten weg. Bij terugkomst worden zij gearresteerd, eerst vanwege het stelen van een boot, later worden zij beschuldigd van moord.
Auke van der Woud is een historicus die in zijn studies grondig te werk gaat en tegelijkertijd leesbaar zijn resultaten weet te presenteren. Hij schreef een serie boeken over het ontstaan van Nederlandse staat, waarbij zijn focus ligt op de negentiende en begin twintigste eeuw. Eerder las ik De Nieuwe Mens waarin hij het ontstaan van een nieuwe cultuur in de decennia rond 1900 beschrijft, met als leidende begrippen massaconsumptie, -productie, en -communicatie. De steden, de mensen uit 2024 gaat in de tijd vooraf aan deze nieuwe cultuur. Hij beschrijft de periode 1850-1900 en richt zich in het boek vooral op de economie, technologie, bestuur en staatskunde en niet op kunst, cultuur en amusement.
De hoofdpersoon in De ziener is een soort personage dat je zelden tegenkomt in de Nederlandse literatuur. Pieter Le Roy is een voyeur en is zich bewust van zijn afwijking. Hij houdt ervan om vrijende paartjes van dichtbij te begluren, maar het is meer een dwangmatig neiging dan een liefhebberij. Vaak wordt hij betrapt en het moment dat de betrapte vrijer hem nadert om hem een pak slaag toe te dienen ervaart hij als een geluksmoment. De roman kwam uit in 1959, in een periode waarin Vestdijk een aantal delen uit de Anton Wachter reeks publiceerde. Ik geloof niet dat er autobiografische elementen in De ziener zitten, maar het decor is herkenbaar: een provinciestad waar iedereen elkaar kent en afwijkend gedrag van stadgenoten via roddel en achterklap alle kringen van het stadje bereikt en uitgebreid wordt besproken.
Er is iets in het werk van Peter Terrin dat ik aantrekkelijk vind en tegelijkertijd irritant. Hij kan heel precies formuleren, een karakter opbouwen en een verhaal spanning geven. Door de feitelijke beschrijvingen heen voel je nu en dan een groot drama. Dat is zijn sterkte: iets suggereren of een unheimisch gevoel oproepen door de letterlijke omschrijvingen heen. Het geeft zijn werk een mysterieuze kracht. De keerzijde is dat het te lang een mysterie blijft. Je verwacht een ontknoping of een verdere ontwikkeling van een karakter, maar dat blijft uit. Nu hoeft dat geen bezwaar te zijn, maar ook in zijn recentste boek is de anticlimax iets te groot. Het verhaal loopt niet af, maar gaat als een nachtkaars uit.
In het boek Human Zoos komen twee onderwerpen samen waar ik al een jarenlange belangstelling voor heb: wereldtentoonstellingen en wat men vroeger freaks en tegenwoordig wondermensen noemt. De focus van de forse bundel wetenschappelijke artikelen is het tentoonstellen van mensen, met name uit de voormalige koloniën. Het tijdvak loopt van begin negentiende eeuw tot aan de Tweede Wereldoorlog. De onderwerpen zijn heel divers: over de stand van de biologische kennis, ideeën over rassen, het ontstaan van dierentuinen, circussen en massa-amusement, over etnografische musea, Coney Island, de eerste Olympische Spelen en showmannen als P.T. Barnum, Buffalo Bill en The Great Farini. Er staan ook stukken in die specifiek gaan over één tentoonstelling of over het tentoonstellen van mensen in één land: Frankrijk, België en Italië, maar ook Japan. De bundel met maar liefst 31 artikelen is uit 2008 en is een uitgebreide versie van een eerdere publicatie uit 2002.
De Rotterdamse Els van Teeffelen is beeldend kunstenaar en schrijver/dichter. Zij is geboren in het laatste oorlogsjaar en woonde als kind in de Insulindestraat in Rotterdam-Noord. In Vorstverlet. Kort Rotterdams heeft zij in korte schetsen haar jeugdherinneringen opgetekend. In dezelfde buurt is Nelleke Noordervliet opgegroeid. Zij is van dezelfde leeftijd en schrijft op de achterflap dat het bijna griezelig is hoeverre de herinneringen van Els overeenkomen met haar eigen herinneringen: ”Elk stukje is een blinkend detail uit de overzichtelijke wereld van het kind.”
De Vlaamse Julie Cafmeyer is theatermaker en schrijver. De collectieve inzinking van de familie Hofmeyer uit 2024 is haar debuut. Het boek heeft een bijzondere vormgeving en is opgebouwd uit korte paragrafen. De hoofdpersoon is een vrouw van vijfendertig die zich wil onttrekken aan de autoriteit van haar vader. Hij stippelt haar toekomst uit, wil haar helpen met het kopen van een huis - investeren in vastgoed, zoals hij het noemt - en hij stelt voor haar eicellen in te vriezen: nu heeft ze nog geen man, maar dan is voor de toekomst het nageslacht verzekerd. Het tragische verhaal heeft vaart en zit vol humor.