Gijs Wilbrink – De beesten

 

Ik was onlangs een paar dagen in de Achterhoek en het leek mij een goed idee om De beesten mee te nemen. Het romandebuut van Gijs Wilbrink kreeg lovende kritieken en het onderwerp sprak mij meteen aan. Het verhaal speelt in een grensland: de rand van Nederland, maar ook de rand van het toelaatbare: illegale handel, stroperij, drankmisbruik, veel geweld en crossen door de natuur. Hij situeert het in de Achterhoek maar Wilbrink gebruikt nergens plaatsaanduidingen. Alsof hij ermee wil aangeven dat dit grensland op veel plaatsen, ook in Nederland, kan bestaan.

 

De roman draait om een beruchte familie die doet wat zij wil. Niemand durft het tegen hen op te nemen als de twee broers Johan en Charles Keller gaan stropen of iemand mishandelen. Zij hebben net als andere familieleden ver uiteen staande ogen. Wanneer zij hun pitbullblik op iemand richten verstijft deze al van angst. In het eerste hoofdstuk nemen zij hun negenjarig neefje Tom mee op strooptocht. Vader Frank die vast werk heeft in de ijzersmederij, weet niet eens dat de jongen op pad is met zijn broers. Het is nacht en de jongen is moe en bang. Hij moet een gewond konijn afmaken. Hij is in tegenstelling tot zijn familieleden niet in de wieg gelegd om te doden. Hij heeft een ander talent en wordt al op jonge leeftijd een succesvolle motorcrosser.

Dit jeugdverhaal over Tom speelt in de jaren zeventig. In het tweede hoofdstuk schakelt Wilbrink over naar de jaren negentig. Isa, de dochter van Tom is verhuisd naar Utrecht om als eerste in de familie te gaan studeren. Zij beweegt zich in het punkmilieu en gaat om met anarchisten die niet terugdeinzen voor harde acties. Op oudejaarsavond laat zij zich gaan op een feest in een kraakpand. De volgende ochtend weet zij niet meer helemaal wat er is gebeurd. Zij wordt dan gebeld door haar moeder die laat weten dat haar vader zoek is. Hij kan niet ver zijn vanwege zijn handicap. Isa besluit naar haar geboortedorp te rijden en haar vader te helpen zoeken. De volgende dagen leert zij haar vader en de familie beter kennen. Zij wist eigenlijk weinig over het enorme succes van haar vader als motorcrosser. Ook kent zij niet precies het verhaal hoe haar opa in de gevangenis is beland. 

 

Wilbrink schakelt in zijn boek tussen Isa die terug is in haar dorp en scènes uit het verleden van haar vader en zijn familie. Langzaam en met veel spanning vallen de puzzelstukjes ineen. De stijl is heel pakkend. De auteur schetst een rauw beeld, maar heeft ook oog voor de zachte kanten en de frustraties van Isa. Bij haar oudooms zijn weinig zachte kanten te ontdekken. Ze zijn vooral egoïstisch en door en door slecht. Wanneer Isa een keer uit haar dak gaat en iemand bedreigt dan vraagt zij zich af waarom ze dit deed. Het was zo overduidelijk fout. Onwillekeurig vergelijkt zij haar daad met daden van haar oudooms en schrikt hiervan. “Belachelijke vergelijking. Dit is anders, ze handelde uit wanhoop en frustratie, ze is niet zoals de rest. Tenzij uiteindelijk iedereen uit wanhoop en frustratie handelt.”

 

Bijzonder aan de stijl van Wilbrink is ook dat er in veel scènes een zekere haast en onrust zitten, maar tegelijkertijd de handelingen soms heel lang uitgerekt worden. Hij gebruikt opsommingen en uitgesponnen dialogen die toch niet vervelen. Hierdoor blijft het verhaal spannend. Tegen het einde van het boek zit een hoofdstuk waarin hij dit procedé versterkt. Het tempo van vertellen ligt hoog, terwijl de dialoog tot het uiterste wordt gerekt. Het standpunt tussen de twee personages wisselt snel en per wisseling begint er een nieuwe pagina. Zo bevatten sommige pagina’s maar één zin. Het is duidelijk dat dit een cruciale scène is, die de lezer op het puntje van zijn stoel moet brengen.

 

Over alle verwikkelingen zal ik verder niets loslaten omdat een groot deel van het leesplezier zit in de spanning van het verhaal. De beesten is een bijzondere roman, niet alleen qua onderwerp en de situering in grensland de Achterhoek, maar ook qua stijl. Soms vond ik de sfeer wat te nostalgisch worden. Isa overweegt zelfs om er weer te gaan wonen. Het leven is er rauwer maar misschien ook authentieker en niet zo hypocriet als in de Randstad. Maar deze romantiek is grotendeels een illusie. Isa had een kutjeugd, werd door iedereen gepest en ontving weinig liefde van haar familie. In armoede leven op het platteland in de vorige eeuw was ondanks de mooie natuur waarin je kon crossen en naar hartenlust dieren kon afknallen, geen pretje.