zondag 27 september 2020

Paul Verhaeghe – Houd afstand raak me aan


De Vlaaming Paul Verhaeghe is een bekende auteur. Hij schrijft veel over psychische problemen, die hij relateert aan maatschappelijke ontwikkelingen. Met zijn boeken, waaronder Het einde van de psychotherapie (2009) en Intimiteit (2018), bereikt hij een groot lezerspubliek. Houd afstand raak me aan is een bondig en actueel boek, waarin hij onderzoekt welke invloed de coronacrisis heeft op ons welzijn.


Met dit soort actuele boeken is er een risico dat de inhoud snel verouderd raakt. Verhaeghe weet zijn onderwerp echter in een bredere context te plaatsen, waarmee het de actualiteit overstijgt. Hij stelt vragen bij oorzaken en gevolgen van de pandemie. Natuurlijk heeft corona een enorme impact op ons leven, maar de pandemie is ook een gevolg van onze levenswijze, betoogt hij. We spreken erover in termen van vijand en lijken ons in een oorlogssituatie te bevinden. De Westerse zienswijze is om de natuur buiten onszelf te plaatsen, maar wij zijn gewoon onderdeel van de natuur, net als het virus. Virussen, bacteriën en schimmels zijn onderdeel van ons leven en van ons organisme. “Het probleem reduceren tot een virus dat we moeten doden of minstens neutraliseren, is te beperkt.”

 

Verhaeghe stapt hierna over op een van zijn stokpaarden, het neoliberale economische bestel dat op haar laatste benen loopt. Economische groei is noodzakelijk in ons systeem. Maar de economie bestaat voor een steeds groter deel uit de financiële economie. Deze financiële markten produceren niets, maken wel winst, tellen mee in de stijging van het BNP en zorgen voor concentratie van macht en geld. Er is economische groei, maar zonder toename van de reële economie. Er wordt met andere woorden niet meer geproduceerd. Mensen gaan gemiddeld niet meer verdienen, met uitzondering van hen die in de financiële markten actief zijn. Door een crisis als waar we nu in zitten, wordt de reële economie hard getroffen. De financiële markten (de fictieve economie, de luchtbel) herstelde zich echter razendsnel. Een zichtbaar gevolg is dat de kloof tussen arm en rijk blijft groeien. Tel hier de klimaatcrisis bij op en de talloze overheden die de greep op de maatschappij kwijt zijn of zich te veel laten leiden door de financiële markten en je krijgt een zeer gevaarlijke mix. Corona kan ons het laatste zetje geven, waarmee we in een zeer diepe crisis belanden.

 

Het is geen vrolijk verhaal. Verhaeghe kan het scherp onder woorden brengen. Onlangs hoorde ik hem in een radio-uitzending van Nieuwsweekend en bestelde meteen dit boek. Even voor hem was Pieter Waterdrinker te gast met zijn laatste boek De rat van Amsterdam. Hij sprak ook over het neoliberalisme maar kwam niet verder dan wat gestotter. Voor een volgend interview raad ik Waterdrinker aan de analyse van Verhaeghe te lezen.

 

Ondanks zijn pessimistische verhaal ziet Verhaeghe oplossingen. Maar dan moet er wel iets gebeuren. “Het belangrijkste wat we op dit ogenblik moeten vrezen, is dat er niks zal veranderen, dat we verder zullen blijven gaan en geen rekening zullen houden met wat de wetenschap ons al geruime tijd voorhoudt: dat we onszelf aan het elimineren zijn.”

 

De eerste stap is dat we af moeten van onze obsessie met groei. Er groeiden de afgelopen decennia dingen die we helemaal niet willen: de hoeveelheid zinloze wegwerpartikelen, de schuldenlast, CO2-uitstoot. We moeten naar een ander soort leiderschap en een andere economie, vooral kleinschaliger. De angst voor de ander, een voedingsbodem voor complottheorieën, moet veranderen in vertrouwen in je omgeving en in elkaar. Verhaeghes boek staat vol rake opmerkingen, zoals in dit verband. “Het sociaal wantrouwen is nog nooit zo groot geweest, het voorbije decennium lijkt ons leven zich af te spelen op een filmset die een combinatie is van The Truman Show en Wie is de Mol?”

 

Mensen willen samen zijn en tegelijkertijd hebben wij de behoefte ons terug te trekken. Belangrijk is vooral dat wij zelf de keuzes kunnen maken voor het een of het ander. In deze tijd is dat niet mogelijk. De hoop van Verhaeghe is dat dit besef door deze crisis zal doorbreken. Maar de eerste stap naar een betere toekomst, meer gericht op de menselijke maat, is een verandering op de kapitaalmarkten. Hij ziet wel signalen dat deze zich aan het bezinnen zijn. Er is een verschuiving gaande van investeren in duurzaamheid in plaats van in groei. Groei leidt tot grotere concentraties van macht en rijkdom. Dat is wat wij gewend zijn te zien als onze economie, de enige economie. Een andere, duurzame economie betekent in de eerste plaats veel meer ruimte en tijd voor opvoeding en onderwijs. Uiteindelijk moet dit leiden tot een beter leven voor iedereen: “spaarzaam, niet te veel, niet te weinig. Economisch omgaan met onze tijd en ruimte, met grondstoffen en mensen.” Verhaeghe eindigt met een  pleidooi voor verstilling en vertraging, en voor meer knuffelen, want wij zijn knuffeldieren.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten