Georges Perec – De aanslag in Sarajevo

Georges Perec (1936-1982) debuteerde in 1965 met Les Choses. Het is een geweldige roman. Hij beschrijft het doodgewone leven van twee mensen, beklemmend en leeg. Perec stelt de lezer voortdurend gerust. Zoals ik eerder schreef, “het is de geruststelling van een stewardess in een neerstortend vliegtuig.” Voordat Perec doorbrak met dit boek schreef hij al. In 2012 werd Le Condottière uitgegeven, een boek dat hij schreef in 1960. L'Attentat de Sarajevo is uit 1957 en Perecs eerste voltooide roman. Het boek verscheen in 2016 en is nu in het Nederlands vertaald, door Edu Borger.

De aanslag in Sarajevo is van een ander niveau dan zijn latere romans. Je merkt dat Perec zijn stijl nog niet volledig heeft ontwikkeld. Toch herken je een aantal elementen in het werk. Het verhaal draait om een student (de verteller) die obsessief verliefd wordt op Mila. Zij is de minnares van Branko, een Joegoslavische kennis van de verteller. Het verhaal begint in Parijs. Op een dag ziet hij bij Branko foto’s van Mila. Dat was het moment dat hij zich niet meer interesseerde voor Branko. “Of nog preciezer gezegd, dat ik me vanaf dat moment alleen op een agressieve manier tegenover hem wist te definiëren.” Hij weet Mila te ontmoeten, maar altijd samen met Branko.

Zowel Branko als Mila vertrekken naar Joegoslavië: Mila naar Belgrado, Branko naar zijn vrouw in Sarajevo. De verteller krijgt een brief van Mila waarin zij schrijft dat zij hem moet zien en of hij naar Belgrado wil komen. Pas maanden later doet hij dit. Hij moet dan constateren dat de relatie tussen Branko en Mila nog in stand is. Er ontstaat een ingewikkeld spel waarbij hij probeert het stel uit elkaar te drijven en Mila voor zich te winnen. De gebeurtenissen volgen we uitsluitend door de ogen van de verteller. Goed weet Perec het obsessieve karakter ervan bloot te leggen. Hij probeert zijn motieven te doorgronden. Is de liefde voor Mila een façade? En hoe goed kent hij haar eigenlijk. “Ik wist zo weinig van haar. Simpelweg dat ze mooi en teder was en ongetwijfeld ongelukkig.” Grappig is dat je op een gegeven moment niet meer zeker weet of wat de verteller beweert klopt. En zelf twijfelt hij ook aan zijn geheugen. En hij moet bekennen dat hij niet altijd eerlijk is geweest. 

Perec vermengt deze driehoeksverhouding met het verhaal van de aanslag op Frans Ferdinand van Oostenrijk in Sarajevo op 28 juni 1914. De twee verhalen lijken weinig met elkaar te maken te hebben, behalve dan de plaats Sarajevo, waar de drie uiteindelijk terecht komen. Een tweede overeenkomst, iets wat Perec steeds noemt, is de jeugdigheid van de aanslagplegers in 1914; de drie personages in het liefdesverhaal zijn ook alle drie erg jong.

De verteller weet Mila te veroveren, maar dit maakt hem niet gelukkig. Hij beraamt een aanslag op zijn rivaal. Wat Perec met het verhaal van de aanslag in 1914 laat zien is tweeledig: er heerst chaos, de gebeurtenissen hangen van toeval aan elkaar, maar aan het eind wordt het doel toch bereikt. Wat gepland stond vindt ook plaats. Eenzelfde ontknoping verwacht je van het verhaal van de drie in Sarajevo, waarbij de vrouw van Branko ook opduikt. 

Deze eerste roman schreef Georges Perec toen hij twintig was. Het is niet zijn beste werk, maar de Perec-liefhebber moet het boek zeker in huis halen en lezen. Tot slot een mooi citaat: “Het was toch wel iets raars om naar Sarajevo te gaan om een aanslag te plegen. Er waren zonder enige twijfel precedenten geweest. Misschien spelden mijn vage scholierenherinneringen een niet onbelangrijke rol. Ik zag Sarajevo als een gehucht waar een koning, of was het een prins, die er toevallig doorheen kwam, zich netjes liet vermoorden om redenen die ik niet kende, maar die niet onbelangrijk moesten zijn, want die aanslag ontketende de oorlog.”