Chinua Achebe – Een zoon van zijn volk

Chinua Achebe (1930-2003) werd geboren in Nigeria. Hij studeerde Engels en schreef zijn boeken ook in het Engels. In 1958 brak hij internationaal door met de roman ‘Things fall apart’. Voor veel Afrikaanse schrijvers was en is hij een voorbeeld. Hij wordt ‘the father of modern African writing’ genoemd.

Dat hij in het Engels schreef was wel een punt van discussie. Hij zei hier zelf het volgende over. “For an African writing in English is not without its serious setbacks. He often finds himself describing situations or modes of thought which have no direct equivalent in the English way of life. Caught in that situation he can do one of two things. He can try and contain what he wants to say within the limits of conventional English or he can try to push back those limits to accommodate his ideas  ... I submit that those who can do the work of extending the frontiers of English so as to accommodate African thought-patterns must do it through their mastery of English and not out of innocence.”

De roman ‘Een zoon van zijn volk’ is uit 1966. Hierin beschrijft hij het verhaal van een machthebber, minister M.A. Nanga. Zijne excellentie is goedlachs en maakt met iedereen makkelijk contact. Mensen houden van hem, maar zijn ook bang van hem. Zijn tegenspeler is Odili Samalu. Het verhaal wordt vanuit hem verteld. Op een feestdag wordt Nanga ontvangen op de school waar Odili werkt, in de stad Anata. Hij heeft ooit les van Nanga gekregen en wordt door hem herkend. De minister nodigt hem uit in zijn ruime villa in de hoofdstad. Hij gaat op de uitnodiging in.

Later voelt Odili zich bedrogen. Hij neemt wraak door zich aan te sluiten bij een groep revolutionairen en stelt zich verkiesbaar voor zijn district, als tegenkandidaat voor Nanga. Bovendien probeert een vriendin/toekomstige vrouw van de minister te verleiden. Dit spel tussen de twee en de beweegredenen van Odili worden heel bijzonder beschreven door Achebe. Odili wisselt nogal eens van standpunt. Als lezer weet je niet waar hij precies op uit is. Misschien weet hij dat zelf ook niet.

Het verhaal is doorspekt met scherpe opmerkingen over hoe macht functioneert. Een minister van Financiën wordt ontslagen door de minister-president omdat zijn plan voor economisch herstel slecht zou zijn voor zijn herverkiezing. De voorstanders van het plan worden eveneens ontslagen. Zij worden samenzweerders en verraders genoemd. Vooral hun Engelse opleidingen zijn verdacht. “Weg met de vervloekte en dure universiteitsopleiding die een Afrikaan maar vervreemdt van zijn rijke en oude cultuur en hem boven het volk verheft.” Het volk reageert enthousiast met geschreeuw en geweld. “Waar het op aankwam was trouw aan de partij.”

Wat Achebe hier beschrijft is zeer herkenbaar. Los van de universele haat tegen intellectuelen om het volk te paaien, speelt het neokolonialisme een rol. Nanga keert zich tegen buitenlandse inmenging in de verkiezingen, terwijl Odili juist met deze buitenlandse steun zijn strijd tegen hem kan doorzetten. De kinderen van Nanga spreken overigens Engels en zijn goed opgeleid.

Nanga wil vooral een zoon van zijn volk zijn. Hij is een geboren politicus. “En zolang de mensen hun hart en hun maag laten spreken zonder hun hoofd te gebruiken zullen de excellentie Nanga’s van deze wereld doorgaan alles voor elkaar te boksen.” De strijd van Odili is gericht tegen corruptie en dictatuur, maar de mensen om hem denken gewoon dat hij zelf de macht wil grijpen. Het ziet er soms helemaal niet als een strijd uit. Je vraagt je zelfs af of hij er zelf wel zin in heeft.

Het geheel wordt op een grappige manier verteld, waarbij de toon soms heel cynisch is. Een andere keer lijken de gebeurtenissen weer op een klucht. De mensen in het dorp laten zich heel makkelijk verleiden om mee te doen, maar net zo goed kunnen ze de volgende dag een ander standpunt innemen. Men ziet de corruptie en het wanbeleid, maar wat moet je eraan doen? Mooi is dat bepaalde dingen niet functioneren, bijvoorbeeld het versturen van een telegram. Dit kost bijna een week, als het telegram al aankomt, al dan niet onderweg geopend en gelezen. Maar als er een gerucht de kop opsteekt, verspreidt zich dit binnen enkele uren over de hele streek.

Op de achterflap staat al vermeld dat het verhaal eindigt in een staatsgreep. Interessant is dat Achebe hier een voorspelling me deed. Enkele maanden na het verschijnen van het boek vond er inderdaad een staatsgreep plaats in Nigeria. Chinua Achebe was voor mij een ontdekking. Ik ben van plan meer van hem te lezen. Tot slot een mooi citaat in de vorm van een spreekwoord. “De buik van sommige mensen is als de aarde. Hij is nooit zo vol of er kan nog wel een lijk bij.”