Annelies Verbeke – Jij

 

In 2023 verscheen deze verzamelbundel, waarvan de verhalen zijn geselecteerd op grond van het vertelperspectief. Ze zijn namelijk allemaal geschreven vanuit de tweede persoon enkelvoud, vandaar de titel Jij. Interessant is om te kijken of de verhalen ook inhoudelijk meer met elkaar gemeen hebben. Op de achterflap schrijft Verbeke dat toen zij voor het eerst een verhaal vanuit dit perspectief las: ‘het een bijzondere betrokkenheid van mij als lezer teweegbracht.’ Dat ervoer ik ook, maar omdat de hoofdpersonages van buitenaf worden beschreven ben je je ook constant van de afstand bewust. Sommige verhalen uit de bundel had ik eerder gelezen; deze negen verhalen achter elkaar lezen werkt wat vervreemdend.

Deze vreemde sfeer wordt versterkt door de onderwerpkeuze van Verbeke en de personages die zij kiest, zoals een oudere schrijfster die aan dementie lijdt, een onbegrepen en intelligente leerlinge en een kind van een gezin op de vlucht.  Het verhaal ‘Het feest’ over de dementerende schrijfster begint vaag met de beschrijving van een persoon die met een jonge vrouw onderweg is. ‘Ze sluit de ogen, alsof ze zo zal inslapen, je zult roerloos blijven zitten, en dan kijkt ze toch op, ze blijft je aankijken, ze laat je niet los, je weet niet waarom je haar hebt verdiend, maar ze maakt je kwetsbaar en zielsgelukkig en je wilt het niet zien, je wilt niet zien dat er ook bezorgdheid doorschijnt in die blik, het verstopte verdriet dat je van anderen kent, al weet je niet welke anderen, wellicht is het verbeelding, het verdriet, de anderen, ze glimlacht toch?’ In dit fragment schrijft Verbeke van buitenaf over het innerlijk van haar hoofdpersoon, maar ze geeft als alwetende verteller maar heel weinig prijs van wat er werkelijk om haar heen gebeurt. Het duurt ook even voordat je als lezer meer weet over dit personage. 

 

Verbeke begint een verhaal eigenlijk nooit direct met de introductie van wie haar personage is. In een ander verhaal begint zij met: ‘Jij werkt hier. Je weet wat de bedoeling is. En wat niet.’ Dan volgt er meer concrete informatie zonder dat zij prijsgeeft waar dit personage dan wel werkt, daar kom je pas na een paar pagina’s achter. Ook omdat Verbeke zo goed schrijft en weet te doseren werkt deze manier van een verhaal opbouwen heel goed. De jonge vrouw blijkt in een sportschool te werken, tot groot verdriet van haar vriendinnen, die voor haar een andere toekomst zien. Haar keuze om een breedgebouwde bezoeker bij haar thuis uit te nodigen past evenmin in het beeld wat anderen van haar hebben. Maar hoewel Verbeke heel dicht op haar personage zit, begrijp je haar als lezer toch niet helemaal.

 

Mensen die bedreigd worden door hun omgeving is iets wat vaker voorkomt in deze verhalen, bijvoorbeeld in het verhaal ‘Wétiko’, waarin een leerlinge een werkstuk moet schrijven over een historische held. Zij kiest voor iemand die gestreden heeft tegen de etnische zuiveringen van de Europeanen in Latijns Amerika en verdiept zich helemaal in haar onderwerp. Haar vader had haar Churchill aangeraden en is teleurgesteld. Hij relativeert de misdaden die er begaan zijn in Latijns Amerika en zegt dat zij het ook van een andere kant moet bekijken. Haar moeder is boos omdat ze haar zusje aan het huilen heeft gemaakt met gruwelverhalen. De populaire geschiedenisleraar heeft ook geen begrip voor haar onderwerp. Hij geeft haar een zesje, heeft het stuk nauwelijks gelezen en misschien wel helemaal niet begrepen. Hij voelt zich gekrenkt als zij hem wat kritische vragen stelt en licht haar ouders hierover in. Mede door het gebruik van de je-vorm voel je je als lezer enorm betrokken bij de leerlinge. Het totaal wanbegrip van haar omgeving is schrijnend, zeker nadat haar ouders haar aanpraten dat er iets mis is met haar. Kortom, dit is een meesterlijk geschreven verhaal en alleen hierom zou je deze bundel al moeten lezen. Annelies Verbeke is een auteur waar ik de komende tijd meer van ga lezen.